Βατραχονήσι: Η ιστορία του μικρού ειδυλλιακού νησιού που βρισκόταν στο κέντρο της Αθήνας

Παλαιότερα και συγκεκριμένα τον 19ο αιώνα, μια συνοικία ξεπρόβαλλε στις εκβολές του ποταμού Ιλισού. Ο Ιλισός περνούσε από τις παρυφές του λόφου του Αρδηττού και από το σημερινό Παγκράτι. Κατά το μήκος του, δημιουργήθηκαν πολλές μικρές νησίδες, κατάφυτες, με κυριότερους «κατοίκους» πολλά βατράχια.

Πολλές από αυτές τις νησίδες ονομάζονταν Βατραχονήσια, μια ονομασία που είχε επικρατήσει από την περίοδο του Βασιλιά Γεώργιου του Α’ για τις νησίδες των ποταμών με την παρουσία των αμφιβίων.

Η μεγαλύτερη και πιο γνωστή από αυτές, ήταν το Βατραχονήσι που εκτεινόταν από τις Παρυφές του λόφου του Αρδηττού μέχρι και το Ζάππειο. Είχε σχηματιστεί επειδή λίγο μετά το Παναθηναϊκο Σταδιο, ο ποταμός χωριζόταν δημιουργώντας μια νησίδα. Το Βατραχονήσι ήταν μια λωρίδα γης που δεν την εκμεταλλεύτηκε κανείς οικιστικά μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Το 1895 λέγεται πως ζούσαν εκεί περίπου 200 οικογένειες, με την πλειοψηφία να αποτελείται από ανθρώπους λαϊκών τάξεων. Οι περισσότεροι, λόγω της κοντινής απόστασης, ήταν είτε φύλακες του Ζαππείου, είτε κηπουροί στον τότε Βασιλικό (νυν Εθνικό) Κήπο. Από τις οδούς που χώριζαν τα σπίτια που στην πλειονότητά τους ήταν φτιαγμένα από πηλό, μόνο δυο είχαν όνομα. Η Ησιόδου και η Βακχυλίδου. Οι κάτοικοι μπορούσαν να φτάσουν στο κέντρο της Αθήνας από την γέφυρα που ένωνε τις δυο όχθες του Ιλισού και αποτελούσε μια ακόμη δωρεά του μεγάλου ευεργέτη Ζάππα.

Βρισκόταν κοντά στα πάντα. Στο ανάκτορο, στο κέντρο, στο ποτάμι, στον λόφο και στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Πολλά καφενεία και εστιατόρια χτίστηκαν εκείνη την εποχή. Ένα από αυτά έδωσε ακόμα ένα παρατσούκλι στην περιοχή. Αυτό ήταν το «Καφέ Τσουράπι». Το πήρε από ένα καφενείο στο οποίο σύχναζαν «αντιμοναρχικοί». Έξω από αυτό το καφενείο, καθόταν η σύζυγος του ιδιοκτήτη, βαστώντας τσίλιες για να μην «πλακώσει» η χωροφυλακή. Για να μην δίνει όμως δικαιώματα, έκανε πως έπλεκε ένα τσουράπι, δηλαδή μια κάλτσα. Και φυσικά, ήταν τέτοιο το βεληνεκές της φήμης του καφενείου, που αργότερα από αυτό προέκυψε η έκφραση «τσουράπω», που σήμαινε, η άξεστη ή η χωριάτισσα.

Βατραχονήσι όμως υπήρχε και στην περιοχή του Παγκρατίου, εκεί που σήμερα είναι η πλατεία Προσκόπων ( ή αλλιώς Πλατεία Μάνου Χατζιδάκι).

Το Βατραχονήσι στην σημερινή Πλατεία Προσκόπων

Οι κάτοικοι του Βατραχονησίου αντιμετωπίζονταν μάλλον αδιάφορα από την πολιτεία. Δεν εξηγείται αλλιώς πως η υπερχείλιση του ποταμού ύστερα από νεροποντές, δεν έφερε την άμεση αντίδρασή της. Το 1896, η περιοχή πλημμύρισε και προκάλεσε τον θάνατο σε δεκάδες ανθρώπους. Τρία χρόνια αργότερα έγινε το ίδιο, αυτή τη φορά ευτυχώς χωρίς θύματα.

Το 1939, επι κυβερνήσεως Ιωάννη Μεταξά, ξεκίνησαν τα έργα για την κάλυψη του ποταμού. Φυσικά, η κάλυψη δεν ήταν λύση, καθώς η παρουσία του Ιλισού ομόρφαινε την περιοχή δίνοντάς της μια εξωτική ομορφιά. Οι εργασίες διακόπηκαν στην περίοδο της κατοχής και ολοκληρώθηκαν την τετραετία 1959-1963, όταν και κατασκευάστηκε η λεωφόρος Βασιλέως Κωνσταντίνου. Το Βατραχονήσι ενώθηκε πολεοδομικά με το Παγκράτι.

Το Βατραχονήσι (αριστερά) στο Μετς και το μικρότερο στο Παγκράτι (δεξιά). Ο χάρτης είναι του 1846.

Σήμερα η συνοικία του Βατραχονησίου βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή του Μετς.

Πως πήρε αυτή την ονομασία η σημερινή αρχοντική περιοχή του Παγκρατίου; Από τα τέλη του 19ου αιώνα, στην περιοχή την σκυτάλη είχαν πάρει τα καφωδεία, ενώ τα καφενεία είχαν αρχίσει να λιγοστεύουν. Τα καφωδεία ή αλλιώς «καφέ -σαντάν», φιλοξενούσαν ξένες καλλιτέχνιδες από όλη την Ευρώπη, σε ένα θέαμα πιο τολμηρό και σίγουρα πιο ακριβό. Οι ανώτερες κοινωνικές τάξεις άρχισαν να συχνάζουν στην περιοχή και ενώ τα χρόνια περνούσαν, διάφορα κοσμικά κέντρα ξεπηδούσαν για να καλύψουν την ζήτηση. Ένα από αυτά τα κοσμικά κέντρα ήταν το δημιούργημα του ζυθοποιού Καρόλου Φιξ, που κτίστηκε το 1883. Η μπυραρία του γνωστού ζυθοποιού που βρισκόταν στην πλαγιά του λόφου του Αρδηττού, ονομαζόταν «Μετς», δίνοντας ύστερα από πολλά χρόνια το όνομα στην ευρύτερη περιοχή.