Η documenta 14 στο Μουσείο Μπενάκη

Το εύρος των Συλλογών και των Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη εντάχθηκε, από το 2014, στο πρόγραμμα εργασίας της documenta 14 με τίτλο «Μαθαίνοντας από την Αθήνα», σύμφωνα με την πρόταση του καλλιτεχνικού διευθυντή της, Adam Szymczyk, και αποτέλεσε αφετηρία για την έρευνα και την παραγωγή νέων έργων.

Με αφορμή τη θεσμική αυτή συνέργεια επιμελητές και καλλιτέχνες της documenta 14 εγκαθίδρυσαν έναν ανοιχτό διάλογο με το Μουσείο γύρω από ζητήματα όπως η σχέση της Ελλάδας με το ευρωπαϊκό αλλά και το παγκόσμιο περιβάλλον κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα, η λαϊκή τέχνη, η πρόσληψη των πολιτισμών του κόσμου, ελληνικές εκδοχές του μοντερνισμού, και περιπτώσεις δημιουργών και διανοητών όπως ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Δημήτρης Πικιώνης, ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, η Nelly’s, ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος, ο Νικόλαος Μητσάκης.

Ο διάλογος αυτός ολοκληρώνεται με την έναρξη της documenta 14 και τη φιλοξενία του εκθεσιακού προγράμματός της σε τρία παραρτήματα του Μουσείου Μπενάκη, στo Κτήριο της Οδού Πειραιώς, στο Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης και στην Πινακοθήκη Γκίκα.

Ο μεγάλος χώρος στο ισόγειο του Κτηρίου της Πειραιώς είναι ένας από τους τέσσερις κεντρικούς εκθεσιακούς χώρους της documenta 14. Εκεί ξεδιπλώνεται ένα σημαντικό «κεφάλαιο» της βασικής έκθεσης. H αναφορά των έργων στους πολιτισμούς του κόσμου, η αφηγηματική τους δομή, η έμφαση σε αφανείς, ανεξερεύνητες ιστορίες αλλά και η πολιτική τους διάσταση συμπίπτουν σε αρκετά σημεία με τα πολιτισμικά και ιστορικά συμφραζόμενα του Μουσείου. Στο αίθριο του Μουσείου, το έργο του Hiwa K, One Room Apartment, ανακατασκευή ενός σπιτιού κοντά στα ναρκοπέδια του Κουρδιστάν, παίρνει θέση σε σχέση με τη μετάβαση από τη συλλογικότητα στην εξατομικευμένη κοινωνία σε πολλά μέρη του κόσμου.

Το Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης φιλοξενεί την εγκατάσταση της Mounira Al Solh σε διάλογο με τις μοναδικές συλλογές του. Ένα κεντητό σπερβέρι (κουρτίνα κρεβατιού) κρέμεται από το ταβάνι, διακοσμημένο με φυτικά και εικονογραφικά θέματα που συνδέονται με παραδοσιακά διακοσμητικά μοτίβα της βυζαντινής, νεοελληνικής και οθωμανικής εποχής. Εσωτερικά είναι τοποθετημένα κεντητά κείμενα, αφηγήσεις προσφύγων που γνώρισε η εικαστικός στην Αθήνα και στο Κάσσελ τον τελευταίο χρόνο.

Η Πινακοθήκη Γκίκα, το εργαστήριο του καλλιτέχνη Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα και η μόνιμη έκθεση γύρω από τον ελληνικό μοντερνισμό, όπως αυτός διαμορφώθηκε την περίοδο του Μεσοπολέμου ως τις παραμονές της Δικτατορίας, εντάσσεται εξ’ ολοκλήρου στο επιμελητικό εγχείρημα της documenta 14. Η προσθήκη έξι έργων από τη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης των Τιράνων ανάμεσα στα ελληνικά εκθέματα προτείνει έναν εναλλακτικό μοντερνισμό σε διάλογο με τα έργα και τα αρχεία ελλήνων καλλιτεχνών, λογοτεχνών, φωτογράφων, αρχιτεκτόνων. Στο ισόγειο παρουσιάζεται επίσης ένα εν εξέλιξει έργο του Ζάφου Ξαγοράρη που σχετίζεται με την ανακαίνιση του παρεκκλησιού που χτίστηκε το 1930 για το πρώτο σχολείο της Αθήνας σε ανοιχτό χώρο, και έχει άμεση σχέση με το έργο δύο επιφανών προσωπικοτήτων που εμπεριέχονται στη συλλογή της Πινακοθήκης Γκίκα: του διάσημου αρχιτέκτονα Νικόλαου Μητσάκη και του ζωγράφου Σπύρου Παπαλουκά. Στον εκθεσιακό χώρο της Πινακοθήκης εκτίθεται μια σειρά από φωτογραφίες του Γκίκα από τη δεκαετία του 1930 – οπτικές σημειώσεις από τα ταξίδια του σε όλη την Ελλάδα, μερικές από τις οποίες τις τράβηξε κατά τη διάρκεια της διάσημης κρουαζιέρας με το πλοίο Πατρις ΙΙ όπου έγινε το διεθνές συνέδριο CIAM 4. Η φωτογραφική πρακτική του καλλιτέχνη αναδεικνύει την προσπάθεια διαμόρφωσης ενός τοπικού μοντέρνου ιδιώματος από καλλιτέχνες της λεγόμενης «Γενιάς του 30», με έμφαση στην ελληνική γραμμή, στο ελληνικό φως, στις «μοντέρνες» ποιότητες του τοπίου, των αρχαίων ερειπίων αλλά και της λαϊκής τέχνης ή της τοπικής παράδοσης.


Εκτός από τη φιλοξενία των παραπάνω εκθέσεων στα κτήριά του το Μουσείο Μπενάκη συμμετέχει με το δανεισμό υλικού από τα Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής. Η συνεισφορά του Κέντρου Κλωστοϋφαντουργίας Μέντης στη δημιουργία νημάτων με την φυτική βαφή indigo από τον Αboubakar Fofana για την κατασκευή του ιδιαίτερου σελιδοδείκτη του The Documenta Reader αποτέλεσε, τέλος, μια ευκαιρία ουσιαστικής, πρακτικής συνέργειας γύρω από παραδοσιακές τεχνικές.