Έτσι θα πρέπει να συμπεριφέρεστε σε ΑμεΑ, Ρομά και αλλοεθνείς

Εάν ένας δημόσιος υπάλληλος βρεθεί απέναντι σε έναν πολίτη με νοητική αναπηρία πως θα πρέπει να τον αντιμετωπίσει; Ως ενήλικο ή ως παιδί; Για κάποιους η απάντηση είναι εύκολη, για κάποιους άλλους όμως όχι.

Την ίδια ώρα ένας μουσουλμάνος που προσέρχεται στο γκισέ μιας υπηρεσίας για να δηλώσει ότι έχει παντρευτεί την πρώτη του εξαδέλφη, γιατί κάτι τέτοιο επιτρέπεται στην πατρίδα του, πώς θα πρέπει να αντιμετωπίζεται η εν λόγω πράξη; Ως μια γαμήλια τελετή αποδεκτή για την Ελλάδα ή όχι;

Αυτό είναι μερικά μόνο από τα διλήμματα στα οποία δίνει ξεκάθαρη απάντηση η επικαιροποιημένη βίβλος της καλής συμπεριφοράς των δημοσίων υπαλλήλων που έχει εκδώσει ο Συνήγορος του Πολίτη με στόχο να εξαλείψει τις διακρίσεις και να προωθήσει την ίση μεταχείριση σε όλο τον Δημόσιο τομέα. Πρόκειται για έναν πολυσέλιδο οδηγό που θα πρέπει προφανώς να διαβαστεί από όλους τους υπαλλήλους που συναλλάσσονται καθημερινά με το κοινό, ούτως ώστε να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις, ρατσιστικά φαινόμενα και διακρίσεις.

Άλλωστε με βάση την ισχύουσα νομοθεσία απαγορεύονται ούτως ή άλλης οι διακρίσεις λόγω φύλου, φυλής, εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, γενεαλογικών καταβολών, χρώματος δέρματος, θρησκευτικών ή άλλων πεποιθήσεων, ηλικίας, αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου, οικογενειακής και κοινωνικής κατάστασης.

Έχει ενδιαφέρον να δούμε επισταμένως τις οδηγίες που δίνει η ανεξάρτητη αρχή στον τρόπο συμπεριφοράς μιας σειράς ομάδων, αφού τα όσα αναφέρονται δεν θα πρέπει να αφορούν μονάχα τους δημοσίους υπαλλήλους, αλλά και κάθε πολίτη που σέβεται τον εαυτό του.

Μεταχείριση έναντι των ΑμεΑ

Το υπαλληλικό προσωπικό όταν βρίσκεται αντιμέτωπο με πολίτες που έχουν κάποια μορφή αναπηρίας, θα πρέπει να έχουν κατά νου τα εξής:

- Να μιλάνε απευθείας στο άτομο με αναπηρία (ΑμεΑ) και όχι στον συνοδό ή τον βοηθό του.

- Να ρωτάνε για την αναπηρία μόνο εάν αυτό είναι απαραίτητο για τη βοήθεια που θα παρέχουμε. Αυτό που χρειάζονται είναι σεβασμό και όχι τη συμπόνια μας.

- Να αποφεύγουν κινήσεις οικειότητας που δεν θα έκαναν σε αντίστοιχες περιστάσεις (όπως φιλικό κτύπημα στην πλάτη) και να προσφέρουν βοήθεια χωρίς όμως να επιμένουν.

- Όταν μιλάνε με κάποιο άτομο που έχει δυσκολία στην ομιλία, θα πρέπει να ακούνε με υπομονή, χωρίς να διακόπτουν ή να συμπληρώνουν προτάσεις. Αν χρειαστεί, να υποβάλουν σύντομες ερωτήσεις που χρειάζονται σύντομες απαντήσεις ή ένα καταφατικό κούνημα του κεφαλιού.

- Τα άτομα με μεγάλη απώλεια περιφερειακής όρασης ή πλήρη τύφλωση διακρίνονται συνήθως από το λευκό μπαστούνι που χρησιμοποιούν. Πρόσφατα, θεσμοθετήθηκε η δυνατότητα των τυφλών να εισέρχονται σε δημόσια κτίρια με σκύλο – οδηγό.

- Το αναπηρικό αμαξίδιο είναι προσωπικός χώρος του ατόμου με κινητική δυσχέρεια. Δεν το αγγίζουμε και δεν το σπρώχνουμε αν δεν μας ζητηθεί.

- Όταν εξυπηρετούμε κάποιον χρήστη αναπηρικού αμαξιδίου, επιδιώκουμε, αν είναι δυνατόν, το πρόσωπό μας να είναι στο ίδιο ύψος με το δικό του ή να στεκόμαστε πιο μακριά έτσι ώστε να μην το κοιτάμε από ψηλά.

- Δεν φερόμαστε στους ενηλίκους με νοητική αναπηρία σαν να είναι παιδιά.

- Δεν κρίνουμε από την εμφάνιση το επίπεδο νόησης και κατανόησης.

- Να μιλάμε αργά με απλά λόγια και ήρεμα προκειμένου να γίνουν κατανοητά αυτά που λέμε.

- Δεν αναπτύσσουμε ταυτόχρονα πολλές ιδέες ή νοήματα. Δίνουμε αρκετό χρόνο για την κατανόηση και επεξεργασία του ερωτήματος που θέσαμε.

Μεταχείριση έναντι των Ρομά

«Ο διεθνώς αποδεκτός όρος για τους τσιγγάνους είναι Ρομά, ανεξαρτήτως προέλευσης και γλωσσικών διαφοροποιήσεων» αναφέρει ο Συνήγορος του Πολίτη. Η χρήση της λέξης «γύφτος», συνεχίζει, μπορεί να στοιχειοθετήσει προσβολή προσωπικότητας και ρατσιστική συμπεριφορά, επισύροντας ποινικές κυρώσεις. Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι:

Έλληνες Τσιγγάνοι είναι αυτοί που είτε έχουν ελληνική υπηκοότητα (έχουν γραφτεί δηλαδή στο δημοτολόγιο και διαθέτουν αστυνομική ταυτότητα), είτε μπορεί να την αποκτήσουν διότι είναι τέκνα Έλληνα ή Ελληνίδας υπηκόου.
Οι Ρομά που είναι υπήκοοι κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Βουλγαρία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Ουγγαρία κ.ά.) έχουν δικαίωμα να εισέρχονται στη χώρα μας και εφόσον προμηθευτούν την προβλεπόμενη Βεβαίωση Εγγραφής Ευρωπαίου Υπηκόου να διαμένουν επ’ αόριστον, εργαζόμενοι νόμιμα εδώ, όπως κάθε πολίτης της Ε.Ε.
Οι Ρομά που είναι υπήκοοι τρίτων χωρών έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις με τους υπόλοιπους μετανάστες.

Οδηγίες έναντι των Αλβανών

Ο δημόσιος υπάλληλος θα πρέπει να γνωρίζει ότι ανάμεσα στους Αλβανούς υπηκόους που βρίσκονται στη χώρα μας υπάρχουν σημαντικές ομάδες που χαρακτηρίζονται ως Έλληνες, Βλάχοι, Σλαβόφωνοι και Ρομά, καθώς επίσης και άτομα με εθνοτικά μικτή οικογένεια. Υπάρχει δε και ένα σημαντικό τμήμα τους που κατηγοριοποιείται από τις ελληνικές αρχές ως «ομογένεια» (π.χ. Βορειοηπειρώτες). Αυτοί κατέχουν ειδική άδεια διαμονής που ονομάζεται Άδεια Διαμονής Ενιαίου Τύπου (ΑΔΕΤ) αλλά και ειδικό έγγραφο ταυτοποίησης, το Ειδικό Δελτίο Ταυτότητας Ομογενούς (ΕΔΤΟ).

Όσοι οι Αλβανοί υπήκοοι επιτυγχάνουν ολοένα και μεγαλύτερο βαθμό ενσωμάτωσης στην κοινωνία μας, τόσο τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν προσομοιάζουν με αυτά των Ελλήνων. Στην παρούσα συγκυρία ο Συνήγορος έχει εντοπίσει ένα σημαντικό πρόβλημα. Όπως αναφέρει υπάρχουν Αλβανοί που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα. Αλλά στα αλβανικά δημόσια έγγραφα αναγράφεται ο τόπος γέννησης στη γλώσσα της γείτονος. Έτσι για παράδειγμα, τα χαρτιά αναφέρουν Selanik, αντί του αποδεκτού από το ελληνικό κράτος Thessaloniki. Ο Συνήγορος θεωρεί ότι η διεθνής πρακτική επιβάλει την αναγραφή των τοπωνυμίων στην γλώσσα της χώρας υποδοχής.

Οδηγίες έναντι των Σύρων

Η ανεξάρτητη αρχή ενημερώνει τους δημοσίους υπαλλήλους πως θα πρέπει να έχουν κατά νου ότι οι ελληνικές διπλωματικές αρχές έχουν αποχωρήσει εδώ και έξι χρόνια από τη Συρία. Για το λόγο αυτό δεν είναι δυνατός ο έλεγχος εγγράφων που προέρχονται από εκεί. Όπου προκύπτει πρόβλημα, θα πρέπει να επικοινωνούν με τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Εξωτερικών.

Προβλήματα δημιουργούνται κατά καιρούς και από την αναστολή λειτουργίας της Συριακής Πρεσβείας στην Αθήνα. Επί του παρόντος, εάν το θέμα αφορά την η ανανέωση ταξιδιωτικών εγγράφων, οι Σύροι θα πρέπει να εξυπηρετούνται από την πρεσβεία τους στη Βουλγαρία. Τονίζεται πάντως ότι «για τους Σύρους πολίτες, που χαρακτηρίζονται στο σύνολό τους ως προσφυγικός πληθυσμός, και ειδικότερα για όσους έχουν αφιχθεί μέσω Τουρκίας μετά τον Μάρτιο του 2016, ισχύει η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας που προβλέπει την επαναπροώθησή τους στο τουρκικό έδαφος».

Οδηγίες έναντι των Αφγανών

Από το Αφγανιστάν προέρχονται οι περισσότεροι πρόσφυγες στην Ελλάδα. Εφαρμόζοντας τη μουσουλμανική παράδοση οι γυναίκες είναι συνήθως καλυμμένες και δεν συνηθίζεται να ανταλλάσσουν χειραψία με άτομα του άλλου φύλου. Δεν ανοίγουν την πόρτα τους όταν δεν υπάρχει συγγενής άνδρας στο σπίτι τους, ενώ «είναι πολύ πιθανό να έχουν χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και κοινωνικής λειτουργικότητας» υπογραμμίζεται.

Οδηγίες έναντι των Πακιστανών

Αν και αποτελούν λιγότερο από το 7% των μεταναστών στη χώρα μας, οι Πακιστανοί υπήκοοι είναι η μεγαλύτερη ομάδα μη Ελλήνων. Ο συχνότερος λόγος προσέλευσης στις δημόσιες υπηρεσίες αφορά τις μεγάλες καθυστερήσεις στις εκδόσεις και ανανεώσεις των αδειών διαμονής, κυρίως αυτές της κατηγορίας των ανθρωπιστικών και εξαιρετικών λόγων.

Ξεκαθαρίζεται μάλιστα ότι η ελληνική πολιτεία δεν αποδίδει δικαιώματα συζύγου υπηκόου τρίτης χώρας ή πολιτογραφημένου Έλληνα πολίτη, όταν το ζευγάρι αποτελείται από πρώτα ξαδέλφια ή όταν ο γάμος έχει τελεστεί χωρίς την αυτοπρόσωπη συναίνεση και παρουσία του ζευγαριού στον χώρο της τελετής – κάτι που δεν είναι ασυνήθιστο στο Πακιστάν.

Ισραηλίτης ή Εβραίος;

Συχνή είναι η σύγχυση σχετικά με τον τρόπο χρήσης των εννοιών Εβραίος, Ιουδαίος, Ισραηλίτης και Ισραηλινός. «Από τους παραπάνω όρους μόνο το όνομα Ισραηλίτης και το επίθετο ισραηλιτικός καλύπτουν την εθνοθρησκευτική διάσταση της συγκεκριμένης ομάδας Ελλήνων υπηκόων, καθώς ιστορικά έχουν επικρατήσει να χρησιμοποιούνται για κάθε σκοπό της ελληνικής διοικήσεως» τονίζεται στις οδηγίες.

Ο παραδοσιακός όρος Εβραίος είναι επίσης αποδεκτός για άτυπη χρήση αναγνώρισης, ακόμη και ανάμεσα σε μέλη της συγκεκριμένης ομάδας, ενώ ο όρος Ιουδαίος αποφεύγεται στη χώρα μας. Ο δε όρος Ισραηλινός αφορά αποκλειστικά τους υπηκόους του κράτους του Ισραήλ.

Συμβουλές για τους μουσουλμάνους

Οι περισσότεροι μουσουλμάνοι στο σουνίτικο κλάδο της θρησκείας, ενώ οι προερχόμενοι από το Ιράν, το Ιράκ, το Πακιστάν και λιγότερο από τη Συρία, υπάρχουν πολλές πιθανότητες να είναι Σιίτες. «Τα δύο δόγματα έχουν κοινές και ξεχωριστές παραδόσεις και γιορτές» κατά την ανεξάρτητη αρχή. Σήμερα στην Ελλάδα λειτουργούν τρεις Μουφτείες με έδρες την Ξάνθη, την Κομοτηνή και το Διδυμότειχο, με επικεφαλής μουφτήδες που είναι δημόσιοι υπάλληλοι. Ο μουφτής είναι αφενός ο επικεφαλής ιερωμένος που προΐσταται των ιμάμηδων, των ιερέων δηλαδή που τελούν θρησκευτικές τελετές (γάμους, κηδείες κ.λπ.), αφετέρου όμως επιτελεί και τον ρόλο του ιεροδικαστή (καδή), κρίνει δηλαδή με βάση τον ισλαμικό νόμο (Σαρία) ζητήματα που αφορούν κυρίως το οικογενειακό δίκαιο και κληρονομικά ζητήματα.