Μηχανισμός Αντικυθήρων: Πότε τέθηκε σε λειτουργία ο «πρώτος υπολογιστής στον κόσμο»

Ομυστηριώδης μηχανισμός των Αντικυθήρων, που θεωρείται από ορισμένους ως ο πρώτος υπολογιστής στον κόσμο, «τέθηκε σε λειτουργία» για πρώτη φορά στις 22 Δεκεμβρίου 178 π.Χ., όπως διαπίστωσαν τώρα οι αρχαιολόγοι.

Ανακαλύφθηκε από σφουγγαράδες σε ένα ναυάγιο πλοίου της ρωμαϊκής εποχής κοντά στο νησί των Αντικυθήρων το 1901, ο περίτεχνος αρχαίος υπολογιστής, ο οποίος μοιάζει με μαραφέτι σε μέγεθος κουτιού παπουτσιών με γρανάζια και καντράν που έχουν πολλές μικροσκοπικές επιγραφές γραμμένες πάνω τους, μπορούσε να προβλέπει εκλείψεις και να καθορίζει πότε γίνονταν διάφοροι αθλητικοί αγώνες, μεταξύ άλλων λειτουργιών.

Με την πάροδο των ετών, οι ερευνητές συναρμολόγησαν με επιμέλεια τα πολλά θραύσματα του μηχανισμού των Αντικυθήρων για να καταλάβουν πώς δημιουργήθηκε και πώς θα χρησιμοποιούνταν πριν από 2.000 περίπου χρόνια.

Υπάρχουν πολλά ερωτήματα που ταλανίζουν τους επιστήμονες για το μηχανισμό των Αντικυθηρων: Ποιος την κατασκεύασε; Πού ζούσαν; Γιατί τον δημιούργησαν και ποια ημερομηνία έναρξης λειτουργίας είχε; Τώρα, μια ομάδα επιστημόνων προσδιόρισε αυτή την ημερομηνία «ενεργοποίησης», περιγράφοντας λεπτομερώς τα ευρήματά τους στο διαδίκτυο στις 28 Μαρτίου στη βάση δεδομένων preprint arXiv, ένα διαδικτυακό περιοδικό όπου μπορούν να ανεβαίνουν έρευνες πριν από την αξιολόγηση από ομοτίμους.

Ωστόσο, επιστήμονες που δεν σχετίζονται με τη μελέτη αμφισβήτησαν τον ισχυρισμό αυτό, λέγοντας στο Live Science ότι η ημερομηνία έναρξης ήταν πιθανότατα το 204 π.Χ.

Στο νέο τους έγγραφο, οι ερευνητές προσδιορίζουν μια σειρά από λόγους για τους οποίους πιστεύουν ότι η 22α Δεκεμβρίου 178 π.Χ. ήταν η ημερομηνία έναρξης του μηχανισμού, η οποία είναι η παλαιότερη ημερομηνία στην οποία βασίζονται όλοι οι υπολογισμοί που γίνονται για τον μηχανισμό. Είναι κάτι σαν το απόλυτο μηδέν της θερμοκρασίας στην κλίμακα Κέλβιν.

Πρώτον, εκείνη την ημέρα υπήρξε μια ηλιακή έκλειψη, η οποία διήρκεσε πάνω από 12 λεπτά. Δεύτερον, η επόμενη ημέρα, η 23η Δεκεμβρίου, ήταν το χειμερινό ηλιοστάσιο, μια σημαντική ημέρα για πολλούς αρχαίους λαούς. Σημειώνουν επίσης ότι η γιορτή των Ισιών – που γιορτάζει την αιγυπτιακή θεά Ίσιδα – γιορταζόταν τόσο στην Αίγυπτο όσο και στην Ελλάδα αυτή την εποχή. Επιπλέον, οι φάσεις της σελήνης ξεκινούσαν στις 22 Δεκεμβρίου εκείνου του έτους, έγραψε η ομάδα στην εργασία της.

Αυτός ο συνδυασμός γεγονότων δημιούργησε μια «πολύ σπάνια σύμπτωση» που θα έκανε μια αξέχαστη ημέρα έναρξης, έγραψαν οι ερευνητές. Η ημερομηνία έναρξης “θα πρέπει να είναι πολύ χαρακτηριστική, σημαντική και εύκολα ανιχνεύσιμη”, δήλωσε στο Live Science ο Αριστείδης Βούλγαρης, επικεφαλής συγγραφέας της εργασίας και επικεφαλής της ομάδας Functional Reconstruction of Antikythera Mechanism-The FRAMe Project.

Είναι πιθανό ότι όποιος κατασκεύασε τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων – ένα άλλο άλυτο ερώτημα, με ορισμένους ειδικούς να υποστηρίζουν ότι ο Αρχιμήδης ήταν ο μηχανικός που κατασκεύασε το μηχανισμό – να ήταν μάρτυρας αυτής της ημέρας και να θυμόταν τα κοσμικά γεγονότα, αλλά δεν υπάρχει τρόπος να είμαστε σίγουροι. «Συνήθως, προκειμένου να γίνουν υπολογισμοί του χρόνου, είναι πιο συνηθισμένο να επιλέγεται μια ημερομηνία από το πρόσφατο παρελθόν παρά μια στο μέλλον», έγραψαν οι ερευνητές.

Αυτή η ημερομηνία έναρξης έχει σημασία, επειδή είναι η ημερομηνία στην οποία θα βασίζονταν όλοι οι υπολογισμοί που χρησιμοποιούν τον μηχανισμό. «Προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ένα όργανο μέτρησης, απαιτείται ένα σημείο αναφοράς, πριν από τη διαδικασία μέτρησης», έγραψαν οι ερευνητές στο έγγραφο. Όπως ένα ημερολόγιο που χρειάζεται μια σταθερή ημερομηνία – όπως το 1 μ.Χ. – έτσι και όποιος χρησιμοποιούσε τον μηχανισμό θα χρειαζόταν μια ημερομηνία έναρξης στην οποία θα βασίζονταν όλοι οι υπολογισμοί.

Η ημερομηνία είναι ένα από τα μυστήρια σχετικά με το μηχανικό θαύμα που μένει να λυθεί. Προηγούμενες έρευνες κατάφεραν να αποκρυπτογραφήσουν πολλές από τις επιγραφές και να κατανοήσουν για ποιο λόγο χρησιμοποιούνταν πολλά από τα γρανάζια και τα καντράν. Το 2021, μια ομάδα επιστημόνων ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός μοντέλου του μηχανισμού σε υπολογιστή που πιστεύουν ότι είναι ακριβές.

Οι μελετητές αντιδρούν

Το Live Science επικοινώνησε με αρκετούς μελετητές που δεν σχετίζονται με την έρευνα για να μάθει τις σκέψεις τους σχετικά με τα ευρήματα της ομάδας. Πολλοί δεν ήταν σε θέση να απαντήσουν αλλά όσοι απάντησαν ήταν επιφυλακτικοί.

«Δεν πρόκειται για μια εργασία που θα μπορούσε να αντέξει μια ικανή αξιολόγηση από ομότιμους», δήλωσε ο Alexander Jones, καθηγητής της Ιστορίας των Ακριβών Επιστημών στην Αρχαιότητα στο Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Αρχαίου Κόσμου του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, σε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα. «Υπάρχουν πολλά προβλήματα με αυτό, που κυμαίνονται από μείζονα ζητήματα έως δευτερεύοντα, τα οποία ωστόσο είναι συμπτώματα της έλλειψης καλής θεμελίωσης στο ευρύτερο πλαίσιο της αρχαίας αστρονομίας και επιστήμης», δήλωσε ο Jones.

Μηχανισμός των Αντικυθήρων
Για παράδειγμα, ο Τζόουνς επεσήμανε ότι αυτή η ημερομηνία έναρξης θα τοποθετούσε τον Κρανίο, μια εποχή που αναγράφεται στον μηχανισμό των Αντικυθήρων και συνδέεται με το κρασί, στον μήνα Φεβρουάριο, ο οποίος «δεν είναι ιδιαίτερα καλός μήνας για ώριμα σταφύλια», είπε ο Τζόουνς.

Δύο εργασίες που δημοσιεύθηκαν το 2014 έδειξαν ότι η ημερομηνία έναρξης ήταν το 204 π.Χ., πρόσθεσε ο Τζόουνς. Αυτές οι δύο δημοσιεύσεις έδειξαν «ότι η ακολουθία πρόβλεψης των εκλείψεων είχε υπολογιστεί για ένα μοναδικό διάστημα 223 σεληνιακών μηνών που ξεκινούσε το 204 π.Χ.», δήλωσε ο Jones. Αυτό χρονολογήθηκε για να ξεκινήσει στις 12 Μαΐου 204 π.Χ. και να αρχίσει και να τελειώσει με μια σεληνιακή έκλειψη.