Λεπτίνη: Γιατί το αδυνάτισμα είναι δύσκολο

Η λεπτίνη (leptin) είναι μια ορμόνη που παράγεται από τα λιποκύτταρα του σώματος και ρυθμίζει την όρεξη και κατ' επέκταση το σωματικό μας βάρος.

Η ανακάλυψη της λεπτίνης το 1994 ήταν μια από τις μεγαλύτερες στη διαιτολογία. Δυστυχώς όμως αυτή η σημαντική ανακάλυψη δεν είχε κάποιο πρακτικό όφελος όσον αφορά την παχυσαρκία, όπως αρχικά είχε θεωρηθεί. Παρότι ο ρόλος της λεπτίνης είναι να κάνει κάποιον πιο λεπτό, το ποσοστό των υπέρβαρων ατόμων συνέχισε να ανεβαίνει παγκοσμίως, καθώς η ενέσιμη λήψη της ορμόνης δεν έχει αποτέλεσμα, παρά μόνο σε ένα πολύ μικρό ποσοστό παχύσαρκων ανθρώπων.

Τι είναι η λεπτίνη

Υπάρχουν άνθρωποι που διατηρούν ένα εκπληκτικά σταθερό βάρος στη διάρκεια της ζωής τους. Ούτε παίρνουν κιλά, ούτε χάνουν. Αυτή η παρατήρηση ελήφθη ως απόδειξη ότι το σώμα διαθέτει ένα μηχανισμό που θέτει το βάρος σ' ένα συγκεκριμένο σημείο. Η θεωρία αυτή διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1953 από τον Βρετανό ερευνητή Γκόρντον Κέννεντι, ο οποίος βασίστηκε σε πειράματα που έκανε σε ποντίκια.

Ο Κέννεντι αδυνάτισε μια ομάδα ποντικών μειώνοντας την τροφή τους για 3–4 μήνες, αλλά όταν τα άφησε να φάνε πάλι ελεύθερα, το σωματικό τους βάρος επανήλθε στο προηγούμενο σημείο του. Συμπέρανε λοιπόν ότι υπήρχε κάποιος μηχανισμός που ρύθμιζε το βάρος, όπως συμβαίνει με τη θερμοκρασία του σώματος, και τον ονόμασε λιποστάτη (κατ' αντιστοιχία του θερμοστάτη).

Θεωρήθηκε μετά από πειράματα σε ποντίκια ότι κάποια ουσία που κυκλοφορεί στο αίμα ειδοποιεί τον εγκέφαλο για τις λιποαποθήκες του και όταν εισέρχεται στο αίμα μάς κάνει να αδυνατίζουμε. Αυτή τη μυστηριώδη ουσία προσπαθούσαν οι επιστήμονες να ανακαλύψουν για πολλά χρόνια και το κατάφεραν το 1994: πρόκειται για μια πρωτείνη που παράγεται από τον λιπώδη ιστό και παίζει ρόλο ορμόνης, τη λεπτίνη.

Η παχυσαρκία δεν οφείλεται σε έλλειψη λεπτίνης

Το 1994 ανακοινώθηκε ότι ο μοριακός βιολόγος Τζέφρυ Φρίντμαν, καθηγητής του Πανεπιστημίου Ροκφέλλερ, βρήκε για ποιο λόγο τα ob ποντίκια γίνονταν παχύσαρκα: δεν μπορούσαν να παράγουν λεπτίνη.

Τα λιποκύτταρα παράγουν λεπτίνη η οποία κυκλοφορεί στο αίμα και ειδοποιεί τον εγκέφαλο για το μέγεθος των λιποαποθηκών που υπάρχουν στο σώμα. Η ορμόνη αυξάνεται όταν κάποιος παίρνει κιλά (κερδίζει πάχος) ενώ μειώνεται όταν κάποιος αδυνατίζει. Ο λόγος που αυξάνεται η λεπτίνη όταν κάποιος παίρνει κιλά είναι για να δώσει το μήνυμα στον εγκέφαλο να κόψει την όρεξη και να σταματήσει η άνοδος του σωματικού βάρους. Και ο λόγος που μειώνεται η λεπτίνη όταν κάποιος χάνει κιλά είναι είναι να δώσει το μήνυμα στο εγκέφαλο να προκαλεί πείνα, ώστε να σταματήσει η απώλεια βάρους. Mε άλλα λόγια, ο λιπώδης ιστός δεν αποθηκεύει μόνο λίπος, αλλά είναι επίσης ένας ενδοκρινής αδένας.

Η ανακάλυψη δημιούργησε την ενθουσιώδη προσδοκία ότι μπορούσε να υπάρξει θεραπεία για την ανθρώπινη παχυσαρκία με χορήγηση λεπτίνης, όπως συνέβη με τα ποντίκια του πειράματος. Έτσι η βιοτεχνολογική εταιρεία Amgen πλήρωσε 20 εκατομμύρια δολάρια για να αποκτήσει την πατέντα της λεπτίνης. Όμως γρήγορα ανακάλυψε ότι πέταξε τα λεφτά της.

Ενώ οι ερευνητές περίμεναν να βρουν ότι οι παχύσαρκοι δεν παράγουν αρκετή λεπτίνη –και γι' αυτό είναι παχύσαρκοι– προς μεγάλη τους έκπληξη διαπίστωσαν το αντίθετο: πολύ λίγοι παχύσαρκοι δεν παράγουν καθόλου λεπτίνη, και σ' αυτούς βέβαια η χορήγηση της ορμόνης είχε θεαματικά αποτελέσματα. Ωστόσο η ανθρώπινη παχυσαρκία δεν οφείλεται σε έλλειψη λεπτίνης και έτσι η ορμόνη έχασε τη φήμη της.

Η αντίσταση στη λεπτίνη

Ο Φρίντμαν διατύπωσε την άποψη ότι η παχυσαρκία μπορεί να είναι αποτέλεσμα αντίστασης στη λεπτίνη. Η παχυσαρκία πιθανότατα οφείλεται σε αδρανοποίηση του υποδοχέα της λεπτίνης στον εγκέφαλο οποίος έτσι δεν αντιλαμβάνεται την παρουσία της λεπτίνης στο αίμα και δεν προκαλεί το αίσθημα του κορεσμού της πείνας. Με άλλα λόγια ο εγκέφαλος των παχύσαρκων έχει αποκτήσει αντίσταση στη λεπτίνη (leptin resistance).

Η αντίσταση στη λεπτίνη ως αιτία των παραπανίσιων κιλών αποτελεί προς το παρόν μια υπόθεση, η οποία ωστόσο έχει μεγάλες πιθανότητες να είναι αληθής. Πράγματι, επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν ανακάλυψαν πρόσφατα ότι ο εγκέφαλος των παχύσαρκων ατόμων δεν αντιδρά σωστά απέναντι στη λεπτίνη. Για κάποιο λόγο δεν ενεργοποιείται το αίσθημα κορεσμού της πείνας και οι παχύσαρκοι τρώνε παραπάνω από το κανονικό, λαμβάνοντας πολλές θερμίδες.

Πώς ο εγκέφαλος αποκτά ευαισθησία στη λεπτίνη;

Το θέμα λοιπόν δεν είναι να έχει κανείς αυξημένη λεπτίνη στο αίμα του, όπως θεωρήθηκε αρχικά, για να γίνει πιο λεπτός αλλά να έχει αυξημένη ευαισθησία του εγκεφάλου του στην ορμόνη. Δεν είναι σήμερα γνωστό πώς μπορεί κάποιος να κάνει τον εγκέφαλο του πιο ευαίσθητο στη λεπτίνη μέσω της διατροφής και της άσκησης. Το σίγουρο είναι ότι πρέπει να σταματήσει τις δίαιτες πείνας. Όταν λαμβάνετε αρκετά λιγότερες θερμίδες από το κανονικό, η παραγωγή της λεπτίνης πέφτει αρκετά και το αποτέλεσμα είναι η πείνα. Αυτός ο δραστικός τρόπος δίαιτας δεν οδηγεί μακροχρόνια σε λιγότερα κιλά.

Πρέπει βέβαια να παίρνετε λιγότερες θερμίδες απ' όσες ξοδεύετε για να αδυνατίσετε, αλλά αυτό είναι απαραίτητο να συμβαίνει για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα και χωρίς να προκαλεί πείνα. Ο πιο κατάλληλος και υγιεινός τρόπος γιΆ αυτό είναι να αυξήσετε τις πρωτεΐνες και να μειώσετε τους υδατάνθρακες και τρανς λιπαρά. Η λεπτίνη παράγεται κυρίως από τα λιποκύτταρα, αλλά και δευτερευόντως από τα επιθηλιακά κύτταρα του στομαχιού. Σύμφωνα με μια μελέτη, μια δίαιτα που περιέχει άφθονα λίπη μειώνει το ρόλο της ορμόνης. ¶λλοι πιστεύουν ότι η ζάχαρη και ιδιαίτερη η φρουκτόζη απορυθμίζει τη λεπτίνη.

Το δεύτερο που πρέπει να κάνετε είναι να βάλετε την άσκηση στη ζωή σας, είτε αυτή είναι αερόβια είτε αναερόβια. Χρησιμοποιείστε το τζόγκινγκ και τα βάρη. Ασκηθείτε πότε χαλαρά και πότε έντονα. Ίσως η άσκηση να μη μειώνει την αντίσταση της λεπτίνης αμέσως, αλλά να χρειάζεται μια διάρκεια πάνω από έξι μήνες.

Τέλος, αν κοιμάστε λίγες ώρες το βράδυ έχετε αυξημένες πιθανότητες να πάρετε κιλά, γιατί μειώνεται η έκκριση λεπτίνης και αυξάνεται η αντίσταση στη λεπτίνη. Συγχρόνως, η έλλειψη ύπνου αυξάνει μια άλλη ορμόνη, την γκρελίνη, η οποία έχει την αυξάνει την όρεξη.