Σήμερα έμαθα: Ποιος είπε πρώτος τη φράση «Η πένα είναι πιο δυνατή από το ξίφος»;

Αν ψάξουμε ένα ιδίωμα που προάγει τη δύναμη της λογικής αλλά και του λόγου απέναντι στην βία, τότε μάλλον θα επιλέξουμε το «Η πένα είναι πιο δυνατή από το ξίφος». Με τον γραπτό λόγο έχουν κερδηθεί πόλεμοι, έχουν ανατραπεί διεφθαρμένοι πολιτικοί, έχουν ξεμπροστιαστεί εγκληματίες και έχουν έρθει στο φως διαφόρων ειδών αδικίες. Σίγουρα μπορεί να είναι πιο καταστροφικός και πιο ισχυρός από οποιοδήποτε όπλο.

Ποιος όμως την είπε πρώτος; Σε αντίθεση με πολλές μεταφορικές φράσεις που χρησιμοποιεί ο λαός που δεν ξέρουμε από που ξεκίνησαν, αυτή ξεκίνησε από κάποιον συγκεκριμένο. Το 1839, ο θεατρικός συγγραφέας Edward Bulwer-Lytton έκανε το ντεμπούτο του με το «Richelieu: Or, The Conspiracy» ένα έργο για τον διαβόητο υπουργό του βασιλιά Λουδοβίκου ΙΓ’. Αφού ανακάλυψε μια συνωμοσία εναντίον του βασιλιά, ο καρδινάλιος Ρισελιέ σκέφτεται τι μπορεί να κάνει αν δεν μπορεί να εμπλακεί σωματικά με τους εχθρούς της αυλής. Σύντομα αναφωνεί ότι «η πένα είναι πιο δυνατή από το ξίφος… διώξε το ξίφος και οι χώρες μπορούν να σωθούν χωρίς αυτό!».

Ο Ρισελιέ δεν αποδείχθηκε ένα ιδιαίτερα ανθεκτικό στο χρόνο έργο, αλλά αυτό το αίσθημα τράβηξε την προσοχή του ευρύτερου κοινού και έγινε μια φράση που σε στρέφει σε πιο ρεαλιστικά μέσα επίλυσης συγκρούσεων ή κοινωνικής προόδου.

Αν και του αξίζουν τα εύσημα για την επινόηση της φράσης, είναι πιθανό ο Bulwer-Lytton να εμπνεύστηκε από παλαιότερες πεποιθήσεις. Όπως είπε στο BBC η συντάκτρια του Oxford Dictionary of Quotations, Σούζαν Ράτκλιφ, ο συγγραφέας Robert Burton εξέφρασε τον 17ο αιώνα ότι «Ένα χτύπημα με μια λέξη χτυπά πιο βαθιά από ένα χτύπημα με ξίφος». Άλλα, προηγούμενα αποφθέγματα, όπως αυτό που αποδίδεται στον Ναπολέοντα, το «Τέσσερις εχθρικές εφημερίδες είναι πιο τρομακτικές από 1.000 ξιφολόγχες», μπορεί στην πραγματικότητα να μην έχουν ειπωθεί, αλλά αυτό μπορεί να μην εμπόδισε άλλους να εμπνευστούν από αυτές.

Η φράση «η πένα είναι πιο δυνατή από το ξίφος» μπορεί να μην είναι καν η πιο δημοφιλής συνεισφορά του Bulwer-Lytton στη λογοτεχνία. Του πιστώνεται επίσης η εκλαΐκευση του συχνά κακοποιημένου κλισέ «Ήταν μια σκοτεινή και θυελλώδης νύχτα», που ανοίγει το μυθιστόρημά του «Paul Clifford» το 1830. Η ακριβής πρόταση λέει:

«Ήταν μια σκοτεινή και θυελλώδης νύχτα. Η βροχή έπεφτε σαν χείμαρρος, και κροτάλιζε κατά μήκος των ταρατσών, αναδύοντας έντονα τη λιτή φλόγα των λυχναριών που πάλευαν ενάντια στο σκοτάδι».

Προς υπεράσπιση του Bulwer-Lytton πάντως, το «μια σκοτεινή και θυελλώδης νύχτα» ήταν ήδη ένα κλισέ, αφού εμφανίστηκε στο ποίημα του 1655 «To His Mistress For Her True Picture» καθώς και σε πολλά άλλα έργα. Πιθανότατα την εμπνεύστηκε από τον ζοφερό καιρό της βικτωριανής Αγγλίας όταν την χρησιμοποίησε ξανά.