Σήμερα έμαθα: Η φρενίτιδα γύρω από την Μόνα Λίζα

21 Αυγούστου 1911. Ο Λουί Μπερούντ, ένας ζωγράφος, έστησε το καβαλέτο του στο Salon Carré, ένα από τα 200 δωμάτια του Λούβρου, ακριβώς απέναντι από το σημείο όπου η Μόνα Λίζα συνήθως χαμογελούσε στους θαυμαστές της.

Ο Μπερούντ είχε ζωγραφίσει αντίγραφα της Τζοκόντα πολλές φορές στο παρελθόν. Αλλά αυτή τη φορά σχεδίαζε να στήσει το δικό του μοντέλο δίπλα στον πίνακα και να ζωγραφίσει και τα δύο μαζί, με το μοντέλο του να χρησιμοποιεί την προστατευτική γυάλινη θήκη της Μόνα Λίζα ως καθρέφτη. Ο Μπερούντ κοίταζε πέρα δώθε ανάμεσα στον εξοπλισμό του και τη γυάλινη θήκη, όταν ξαφνικά πάγωσε. Υπήρχε ένας κενός χώρος όπου έπρεπε να βρισκόταν η Μόνα Λίζα.

Όταν ρώτησε έναν φύλακα για το πού ήταν ο πίνακας, του είπε ότι βρισκόταν στην αίθουσα φωτογραφίας, όπου φτιάχνονταν τα αντίγραφα. Ο Μπερούντ περίμενε τρεις ώρες για την επιστροφή του πίνακα, αλλά τελικά η υπομονή του εξαντλήθηκε. Ζήτησε από τον φρουρό να πάει να δει γιατί καθυστερούσε τόσο. Όταν ο φρουρός επέστρεψε μετά από λίγα λεπτά, έπρεπε να παραδεχτεί στον Μπερούντ ότι ο πίνακας δεν υπήρχε πουθενά.

Τι θα έκανε ένας κλέφτης τέχνης αυτόν τον πίνακα; Τότε, άξιζε περίπου 5 εκατομμύρια δολάρια (4 εκατομμύρια ευρώ). Αλλά σε ποιον θα τον πουλούσε ο κλέφτης; Ακόμα κι αν ένας αγοραστής ήταν διατεθειμένος να ξοδέψει τόσα πολλά, ο πίνακας ήταν πολύ υψηλού προφίλ για να περάσει στο δίκτυο κλοπής έργων τέχνης. Θα μπορούσε να εντοπιστεί πολύ εύκολα, πράγμα που σήμαινε ότι οι δράστες θα συλλαμβάνονταν άμεσα.

Οι θεωρίες αφθονούσαν στη Γαλλία. Κάποιοι θεώρησαν ότι ήταν ένα περίτεχνο πρακτικό αστείο, ενώ άλλοι θεώρησαν ότι ήταν ένα πολιτικό τέχνασμα των Γερμανών για να ταπεινώσουν τους Γάλλους. Ορισμένες αναφορές για την κλοπή λένε ότι τοπικοί καλλιτέχνες από το Παρίσι, μεταξύ αυτών και ο ζωγράφος Πάμπλο Πικάσο και ο ποιητής Γκυγιώμ Απολλιναίρ, προσήχθησαν για ανάκριση. Η πόλη δεν μπορούσε να πιστέψει ότι ένας τέτοιος θησαυρός είχε χαθεί για πάντα.

Στην πραγματικότητα, το Λούβρο φιλοξενούσε πολλούς θησαυρούς. Όμως η κλοπή μετέτρεψε τον συγκεκριμένο από πολύτιμο πίνακα σε εικόνισμα. Η Μόνα Λίζα ήταν πλέον μια βιομηχανία από μόνη της: αφίσες, καρτ ποστάλ, κούπες, φυλλάδια, νυχτερινά κέντρα, βωβές ταινίες και άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες παρουσίαζαν την εικόνα της. Αν τα μπλουζάκια ήταν της μόδας, το πρόσωπό της θα κοσμούσε κάθε ένα από αυτά. Και οι συμπεριφοριστές βρίσκουν ιδιαίτερα περίεργο το γεγονός ότι μετά την κλοπή, υπήρχε ρεκόρ προσέλευσης στο Λούβρο για να κοιτάζουν τον κενό χώρο όπου κάποτε είχε κρεμαστεί η Μόνα Λίζα. Οι περισσότεροι από αυτούς τους επισκέπτες δεν είχαν δει ποτέ το πρωτότυπο. Γιατί οι άνθρωποι πήγαιναν σε ένα μουσείο για να δουν ένα έργο τέχνης που δεν υπήρχε;

Χρειάστηκε μια εβδομάδα για να ερευνηθεί πλήρως το μουσείο. Το μόνο που εμφανίστηκε ήταν το άδειο επίχρυσο πλαίσιο του πίνακα, που βρέθηκε στην κορυφή μιας σκάλας, την οποία ο κλέφτης πρέπει να χρησιμοποίησε ως οδό διαφυγής. Το ξύλινο πάνελ 97 × 53 εκ. στο οποίο είχε ζωγραφιστεί η Μόνα Λίζα είχε εξαφανιστεί. Πέρασαν μήνες, μετά χρόνια, και ακόμη κανένα σημάδι της.

29 Νοεμβρίου 1913. Ένας πλούσιος Ιταλός έμπορος τέχνης, ο Αλφρέντο Γκέρι, έλαβε ένα γράμμα από έναν Λέοναρντ Βιντσέντσο. Στην επιστολή, ο Λέοναρντ προσφέρθηκε να επιστρέψει τη Μόνα Λίζα στην Ιταλία, την πατρίδα της έναντι αμοιβής. Ο Γκέρι πίστευε ότι ο Λέοναρντ μπορεί να ήταν τρελός, αλλά του κίνησε το ενδιαφέρον αρκετά ώστε να οργανώσει μια συνάντηση στη Φλωρεντία. Εκεί, σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου, ο Λέοναρντ, ένας κοντός, μελαχρινός, μουστακοφόρος Ιταλός που ζούσε και δούλευε στο Παρίσι τον καιρό της κλοπής, έσκυψε κάτω από το κρεβάτι και πήρε ένα αντικείμενο τυλιγμένο με κόκκινο μετάξι. Το αποκάλυψε και το έδειξε στον Γκέρι και τον Τζιοβάνι Πόγκι, τον διευθυντή της γκαλερί Ουφίτσι της Φλωρεντίας. Ο Πόγκι επαλήθευσε την αυθεντικότητά του: ήταν η Μόνα Λίζα.

Κι ενώ ο πίνακας κρεμόταν προσωρινά στο Ουφίτσι πριν επιστραφεί στο Παρίσι, ο Λέοναρντ συνελήφθη αμέσως από την αστυνομία. Το πραγματικό του όνομα, είπε, ήταν Βιτσέντσο Περούτζια. Περιέγραψε την κλοπή στην αστυνομία. Είχε μπει στο Λούβρο το πρωί εκείνης της ημέρας ντυμένος με τη λευκή ρόμπα ενός ζωγράφου και είχε πάει κατευθείαν για το κορίτσι των ονείρων του. Κανείς άλλος δεν ήταν στο Salon Carré εκείνο το πρωί, οπότε ο Περούτζια απλώς αφαίρεσε τον πίνακα από τους τέσσερις γάντζους του τοίχου και τον έκρυψε κάτω από την μπλούζα του. Όταν έφτασε στη σκάλα, έβγαλε τον πίνακα από το σκελετό του, πήρε τη Μόνα Λίζα και βγήκε έξω. Το όλο θέμα κράτησε περίπου 20 λεπτά.

Στο δικαστήριο, ο Περούτζια είπε ότι είχε κλέψει τον πίνακα για καθαρά πατριωτικούς λόγους: επειδή ανήκε στην Ιταλία, αφού την είχε ζωγραφίσει ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, και επειδή ήθελε να εκδικηθεί τον Ναπολέοντα για τις διάφορες ιταλικές κατακτήσεις του. Πολλοί στην Ιταλία τον υποστήριζαν και ζητούσαν μικρή ποινή.

Κατά τη διάρκεια βέβαια της δίκης, οι εισαγγελείς ανέφεραν το ποινικό παρελθόν του Περούτζια. Σύλληψη στη Γαλλία για απόπειρα ληστείας και παράνομη οπλοκατοχή. Επιπλέον, το ημερολόγιο του Περούτζια ήταν γεμάτο με ονόματα εμπόρων και συλλεκτών έργων τέχνης στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ιταλία: ονόματα όπως ο J. P. Morgan, ο Andrew Carnegie και ο Alfredo Geri, ο έμπορος έργων τέχνης που βοήθησε να οδηγηθεί στη δικαιοσύνη.

Ο Περούτζια καταδικάστηκε τελικά σε ένα χρόνο και 15 ημέρες. Έμεινε μέσα επτά μήνες, αφού το πατριωτικό αίσθημα μίλησε για την ποινή του. Τελικά επέστρεψε στο Παρίσι και άνοιξε ένα κατάστημα σιδηρικών. Όταν πέθανε το 1927, παρουσιαζόταν ακόμα ως ένας από τους μεγαλύτερους πατριώτες της Ιταλίας.

Η Μόνα Λίζα έχει επιστρέψει με ασφάλεια στο Λούβρο. Σήμερα, χαμογελά από την σχεδόν απόρθητη, ελεγχόμενη από το κλίμα, αλεξίσφαιρη γυάλινη θήκη της, σε περισσότερους από πέντε εκατομμύρια θαυμαστές κάθε χρόνο.