Σήμερα έμαθα: Γιατί η Μόνα Λίζα δεν είχε φρύδια

Η Μόνα Λίζα του Λεονάρντο ντα Βίντσι είναι ίσως το πιο αναγνωρίσιμο έργο τέχνης στον κόσμο. Και όμως, όσοι την κοιτούν προσεκτικά διαπιστώνουν κάτι παράξενο: η γυναίκα με το αινιγματικό χαμόγελο δεν έχει φρύδια ούτε βλεφαρίδες.

Για χρόνια, οι ιστορικοί τέχνης αναζητούσαν την αιτία πίσω από αυτή την ασυνήθιστη λεπτομέρεια — και η απάντηση δεν βρίσκεται στο λάδι ή στο πινέλο, αλλά στη… μόδα της εποχής.

Η ομορφιά χωρίς φρύδια

Κατά την Αναγέννηση, η ιδανική γυναικεία ομορφιά είχε συγκεκριμένους κανόνες: ψηλό μέτωπο, λείο δέρμα και εκλεπτυσμένα χαρακτηριστικά. Για να πετύχουν αυτό το αποτέλεσμα, πολλές γυναίκες ξύριζαν ή αφαιρούσαν εντελώς τα φρύδια και τη γραμμή των μαλλιών, ώστε να φαίνεται το μέτωπο μεγαλύτερο — σύμβολο πνευματικότητας και κοινωνικής ανωτερότητας. Τα φρύδια θεωρούνταν «αγενές» χαρακτηριστικό, σχεδόν ζωώδες, και η απουσία τους προσέδιδε ευγένεια και ραφινάρισμα.

Καλλιτεχνική επιλογή ή ρεαλιστική απεικόνιση;

Ορισμένοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο Λεονάρντο ακολούθησε αυτή τη μόδα με ακρίβεια ρεαλιστή ζωγράφου. Άλλοι θεωρούν πιθανό τα φρύδια να υπήρχαν αρχικά, αλλά να χάθηκαν με τον χρόνο, καθώς το έργο καθαριζόταν και αποκαθίστατο μέσα στους αιώνες. Μια ψηφιακή ανάλυση του 2007 αποκάλυψε ίχνη από λεπτές πινελιές πάνω από τα μάτια — πιθανή ένδειξη ότι κάποτε τα φρύδια ήταν εκεί.

Είτε πρόκειται για επιλογή του καλλιτέχνη είτε για φθορά του χρόνου, η απουσία των φρυδιών προσθέτει στη Μόνα Λίζα ένα σχεδόν υπερφυσικό μυστήριο. Το βλέμμα της μοιάζει αιώνιο, αποστασιοποιημένο από τον ρεαλισμό, ενισχύοντας την αίσθηση ότι δεν απεικονίζει απλώς μια γυναίκα, αλλά την ίδια την έννοια της γυναικείας ψυχής.

Από τη μόδα της Αναγέννησης στην ποπ κουλτούρα

Περισσότερο από πέντε αιώνες μετά, η Μόνα Λίζα συνεχίζει να προκαλεί. Η απουσία των φρυδιών, που κάποτε θεωρούνταν ένδειξη κομψότητας, έγινε αντικείμενο απορίας, παρωδίας και ποπ αναφορών. Κι όμως, μέσα από αυτή τη λεπτομέρεια φαίνεται κάτι διαχρονικό: κάθε εποχή ορίζει εκ νέου την ομορφιά — και η Μόνα Λίζα παραμένει ο καθρέφτης της.