Σήμερα έμαθα: Ο εγκέφαλος προτιμά ένα γνώριμο πρόβλημα από μια άγνωστη λύση

Αν έχεις πιάσει ποτέ τον εαυτό σου να μένει σε μια κατάσταση που δεν σε ικανοποιεί, μια δουλειά που σε φθείρει, μια σχέση που δεν προχωρά, μια συνήθεια που ξέρεις ότι σου κάνει κακό, δεν είσαι αδύναμος. Είσαι… άνθρωπος.

Η ψυχολογία και η νευροεπιστήμη δείχνουν ότι ο εγκέφαλος μας τείνει να προτιμά ένα γνώριμο πρόβλημα από μια άγνωστη λύση, ακόμη και όταν η δεύτερη υπόσχεται κάτι καλύτερο.

Ο βασικός λόγος είναι ότι ο εγκέφαλος λειτουργεί με βάση την πρόβλεψη. Το νευρικό μας σύστημα είναι φτιαγμένο για να μειώνει την αβεβαιότητα, όχι απαραίτητα για να μεγιστοποιεί την ευτυχία. Ένα γνώριμο πρόβλημα, όσο δυσάρεστο κι αν είναι, προσφέρει προβλεψιμότητα. Ξέρουμε πώς θα πονέσει, πότε θα πονέσει και μέχρι πού. Η άγνωστη λύση, αντίθετα, συνοδεύεται από ερωτηματικά, ρίσκο και πιθανή απώλεια ελέγχου.

Νευρολογικά, αυτό εξηγείται από τον τρόπο που ο εγκέφαλος επεξεργάζεται την απειλή. Το άγνωστο ενεργοποιεί την αμυγδαλή, το κέντρο του φόβου, ακόμα κι αν δεν υπάρχει άμεσος κίνδυνος. Για τον εγκέφαλο, το «δεν ξέρω τι θα γίνει» είναι συχνά πιο τρομακτικό από το «ξέρω ότι αυτό με κάνει δυστυχισμένο». Έτσι, προτιμά να παραμείνει σε ένα δυσλειτουργικό μοτίβο, παρά να ρισκάρει μια αλλαγή με αβέβαιη έκβαση.

Αυτός ο μηχανισμός εξηγεί γιατί πολλοί άνθρωποι μένουν για χρόνια σε καταστάσεις που τους εξαντλούν. Δεν πρόκειται για τεμπελιά ή έλλειψη θάρρους, αλλά για μια βαθιά ριζωμένη βιολογική στρατηγική επιβίωσης. Ο εγκέφαλος λέει: «τουλάχιστον εδώ ξέρω πώς να αντέξω». Και αυτή η φράση, όσο παράλογη κι αν ακούγεται, είναι απίστευτα καθησυχαστική σε νευρωνικό επίπεδο.

Το ενδιαφέρον είναι ότι η αλλαγή γίνεται πιο εφικτή όταν το άγνωστο αρχίζει να γίνεται λίγο πιο γνώριμο. Όταν ο εγκέφαλος αποκτήσει έστω και μικρά δείγματα για το πώς μπορεί να μοιάζει μια νέα πραγματικότητα, μειώνεται το αίσθημα απειλής. Γι’ αυτό και οι μικρές αλλαγές, ένα πρώτο βήμα, μια δοκιμή, μια πρόβα χωρίς δέσμευση, είναι συχνά πιο αποτελεσματικές από τις απότομες ρήξεις.

Βέβαια, το ότι ο εγκέφαλος προτιμά ένα γνώριμο πρόβλημα δεν σημαίνει ότι είμαστε καταδικασμένοι να μείνουμε εκεί. Σημαίνει ότι η αλλαγή χρειάζεται κατανόηση, όχι αυτοκατηγορία. Όσο περισσότερο εξοικειώνουμε το μυαλό μας με την ιδέα της λύσης, τόσο λιγότερο τρομακτική γίνεται. Και κάπως έτσι, αυτό που κάποτε έμοιαζε επικίνδυνο αρχίζει να μοιάζει απλώς το επόμενο βήμα.