Η κρυμμένη ιστορία του ευρωπαϊκού κανιβαλισμού

Το 2001 ένας μοναχικός τεχνικός υπολογιστών στην εξοχή της Βόρειας Γερμανίας ανέβασε στο Διαδίκτυο μια αγγελία, ζητώντας έναν καλοσχηματισμένο άντρα για ερωτικές περιπτύξεις.

Η αγγελία του ¶ρμιν Μάιβες θα ήταν παρόμοια με αμέτρητες άλλες στο Ίντερνετ, αν δεν είχε μια αρκετά σημαντική διαφορά: ο άντρας που ζητούσε θα έπρεπε να προθυμοποιηθεί να σκοτωθεί και να φαγωθεί.

Ο Μάιβες δεν χρειάστηκε να ψάξει και πολύ. Σε απόσταση 370 χιλιομέτρων, στο Βερολίνο, ζούσε ο μηχανικός Μπράντες, ο οποίος και δέχθηκε να πάει στο εξοχικό σπίτι του Μάιβες. Λίγο καιρό αργότερα, η αστυνομία ανακάλυπτε ένα αιματοβαμμένο βίντεο που κατέγραφε την εθελοντική συμμετοχή του Μπράντες στο θανάσιμο δείπνο. Αυτό το περιστατικό κανιβαλισμού αποτέλεσε μεγάλο σοκ για τη γερμανική κοινή γνώμη και σπαζοκεφαλιά για τους Γερμανούς δικαστές, που ήθελαν να προσάψουν κατηγορίες στον Μάιβες.

«Ο κανιβαλισμός είναι ίσως το πιο μεγάλο ταμπού της ανθρωπότητας. Όταν όμως το θύμα συναινεί, δεν θεωρείται τυπικά έγκλημα», εξηγεί η Εμίλια Μουσουμέτσι, εγκληματολόγος στο Πανεπιστήμιο της Κατάνια στην Ιταλία, η οποία μελετά τον κανιβαλισμό και τους κατά συρροή δολοφόνους. Ο κανιβαλισμός δεν θεωρείται παράνομος σύμφωνα με τον εκτεταμένο ποινικό κώδικα της Γερμανίας. Αν ο Μπράντες συναίνεσε στην ίδια του τη δολοφονία, πώς μπορεί να κατηγορηθεί ο Μάιβες για φόνο; Αυτό το ερώτημα βασάνισε τις διωκτικές Αρχές.

Ο Μάιβες βρέθηκε αρχικά ένοχος για «συνδρομή σε αυτοκτονία» και καταδικάστηκε σε 8 χρόνια φυλάκισης. Ωστόσο, αν δεν ακολουθούσε κατακραυγή, η δίκη δεν θα επαναλαμβανόταν και ο Μάιβες δεν θα καταδικαζόταν σε ισόβια κάθειρξη. Θα ήταν ελεύθερος σήμερα. Η υπόθεσή του, μαζί με άλλες παρόμοιες, συζητήθηκε σε συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στο Μάντσεστερ της Βρετανίας τον περασμένο μήνα.

Η Ευρώπη διαθέτει τις αρχαιότερες ενδείξεις κανιβαλισμού. Το 1999 ορισμένοι παλαιοντολόγοι ανακάλυψαν στην περιοχή Moula-Guercy της Γαλλίας οστά ανθρώπων Νεάντερνταλ, των οποίων το μεδούλι είχε φαγωθεί από άλλους ανθρώπους Νεάντερνταλ, 100.000 χρόνια πριν! Επιπλέον, σημάδια από εργαλεία έδειξαν πως τα κρανία είχαν ανοιχτεί για να φαγωθεί ο εγκέφαλος και κομμάτια από τη γλώσσα και τους γλουτούς είχαν κοπεί προς κατανάλωση.

Ο κανιβαλισμός αυτός δεν ήταν ένα μεμονωμένο προϊστορικό γεγονός. Οι ερευνητές ανακάλυψαν κι άλλα στοιχεία, που δείχνουν ότι οι Νεάντερνταλ έτρωγαν ο ένας τον άλλον προτού αφανιστούν. Στη σπηλιά El Sidrón της Ισπανίας ανακαλύφθηκαν τα οστά μιας 12μελούς οικογένειας, η οποία είχε ακρωτηριαστεί, γδαρθεί και φαγωθεί από άλλους Νεάντερνταλ, περίπου 50.000 χρόνια πριν.

Δεν είναι ξεκάθαρο αν ο Homo sapiens (που διαδέχθηκε τον άνθρωπο του Νεάντερνταλ) είχε κανιβαλικές τάσεις. Πάντως, αν οι Homo sapiens δεν αλληλοφαγώνονταν στην προϊστορία, σίγουρα το έκαναν... στην ιστορία.

Καταγραφές κανιβαλισμού υπάρχουν διάσπαρτες σε πολλά θρησκευτικά και ιστορικά έγγραφα, όπως για παράδειγμα οι αναφορές για εμπόριο μαγειρεμένου ανθρώπινου κρέατος κατά το λιμό του 11ου αιώνα στην Αγγλία. Ωστόσο, το πρώτο περιστατικό κανιβαλισμού που περιγράφεται από μια πλειάδα πηγών συνέβη κατά τη διάρκεια των Σταυροφοριών. Οι πηγές συμφωνούν ότι το 1098, μετά από την πολιορκία και την κατάληψη της Συριακής πόλης Μαάρρα, οι Δυτικοί στρατιώτες έφαγαν τη σάρκα των ντόπιων μουσουλμάνων. Κάποιοι έγραψαν πως ο κανιβαλισμός έγινε κρυφά, από φτωχούς στρατιώτες, χωρίς την έγκριση της στρατιωτικής ηγεσίας. Κάποιοι άλλοι ισχυρίστηκαν πως υπήρξε σχετική διαταγή από την ηγεσία, που αποσκοπούσε σε εκφοβισμό των αντιπάλων. Το γεγονός αυτό στιγμάτισε ανεπανόρθωτα την Α' Σταυροφορία.

Αν νομίζετε πως η Ευρώπη του 16ου αιώνα εγκατέλειψε την άρρωστη κανιβαλική συνήθεια, κάνετε μεγάλο λάθος! Όταν η «φαρμακευτική» δράση της σκόνης από... τριμμένες αιγυπτιακές μούμιες δεν επαρκούσε, σειρά έπαιρναν η σάρκα, το δέρμα, τα οστά, το αίμα, το λίπος και τα ούρα από εκτελεσμένους εγκληματίες και πτώματα που είχαν ξεθαφτεί παράνομα από το τοπικό νεκροταφείο. «Ο ιατρικός κανιβαλισμός βρισκόταν στο απόγειό του το 1680», μας λέει ο Ρίτσαρντ Σαγκ από το Πανεπιστήμιο του Ντέραμ στην Αγγλία.

Ωστόσο, η πρακτική αυτή εντοπίζεται και τον 2ο αιώνα μ.Χ., όταν ο Έλληνας γιατρός Γαληνός συνιστούσε το ανθρώπινο αίμα ως μέρος θεραπείας, μια σύσταση που κράτησε μέχρι τον 20ο αιώνα. Ακόμα και το 1910, ένας γερμανικός φαρμακευτικός κατάλογος πουλούσε τριμμένη μούμια! «Είναι παράδοξο», λέει η Λουίζ Νομπλ, συγγραφέας του βιβλίου "Φαρμακευτικός κανιβαλισμός στην πρώιμη αγγλική λογοτεχνία και κουλτούρα".

«Οι Ευρωπαίοι αποκαλούσαν τους λαούς της Νότιας Αμερικής βαρβάρους και κανίβαλους για να δικαιολογήσουν την κατάκτησή τους – ενώ οι ίδιοι πιθανόν να κατανάλωναν περισσότερη ανθρώπινη σάρκα».

Η προέλευση της λέξης «κανίβαλος» είναι γνωστή: οι Ισπανοί εξερευνητές των μέσων του 16ου αιώνα χρησιμοποιούσαν τη λέξη αυτή για να περιγράψουν τους ιθαγενείς της Καραϊβικής – φήμες τούς ήθελαν να τρώνε ανθρώπους (φήμες που ο ίδιος ο Χριστόφορος Κολόμβος ουδέποτε πίστεψε). Όμως η λέξη εν τέλει πήρε τη σημερινή της σημασία και διαδόθηκε ανάμεσα στους Ευρωπαίους, αντικαθιστώντας τη λιγότερο... εύγλωττη ελληνική λέξη «ανθρωποφάγοι» (anthropophagi).

Το συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στο Μάντσεστερ εξέτασε και περιπτώσεις όπου ο κανιβαλισμός δεν είναι (ολότελα) αποτρόπαιος· ένα παράδειγμα είναι τα 16 άτομα που επέζησαν της πτώσης αεροπλάνου στην οροσειρά των ¶νδεων το 1972, τα οποία κατέφυγαν στην κατανάλωση των νεκρών συνεπιβατών τους για να επιβιώσουν.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι ο τελετουργικός κανιβαλισμός που εφαρμόζουν διάφορες φυλές της Νέας Γουινέας και του Αμαζονίου, ο οποίος για τις φυλές αυτές «δεν είναι μακάβριος και αποκρουστικός, όπως φανταζόμαστε· είναι μια πράξη σεβασμού προς το νεκρό», λέει η Σάρα-Λουίζ Φλάουερς του συνεδρίου του Μάντσεστερ.

Τέλος, στο συνέδριο συγκρίθηκαν περιπτώσεις «αποδεκτού κανιβαλισμού», με διαβόητους κατά συρροή δολοφόνους. Επίσης, συζητήθηκε η επιρροή του κανιβαλισμού στην ποπ κουλτούρα, δηλαδή σε ταινίες, βιβλία και παιχνίδια. Με τίτλους τοποθετήσεων όπως "Σαρκοφάγοι στο Λονδίνο – Κοσμοπολίτες Κανίβαλοι στη λογοτεχνία και τον τύπο των τελών του 19ου αιώνα", "Μάντεψε ποιον σου φέρνω για βραδινό – Στο μυαλό του κανίβαλου δολοφόνου κατά συρροή" και "Καλή όρεξη! Μια συνοπτική υπεράσπιση του κανιβαλισμού", ας ελπίσουμε πως τα εδέσματα που σερβιρίστηκαν κατά τη διάρκεια του συνεδρίου ήταν αποκλειστικά καναπεδάκια για χορτοφάγους!