Αλλη μια προσπάθεια να μπει τέλος στο πλαστικό: Έρχεται εφαρμογή για καταγγελίες

Ακόμα μία πλατφόρμα καταγγελιών από τους πολίτες ετοιμάζει η κυβέρνηση, επιχειρώντας να καλύψει με τον τρόπο αυτό την ανεπάρκειά της να εφαρμόσει τον νόμο για τα πλαστικά μιας χρήσης

Ακόμα μία πλατφόρμα καταγγελιών από τους πολίτες ετοιμάζει η κυβέρνηση, επιχειρώντας να καλύψει με τον τρόπο αυτό την ανεπάρκειά της να εφαρμόσει τον νόμο για τα πλαστικά μιας χρήσης που η ίδια ψήφισε πριν πέντε χρόνια αλλά έκτοτε παραμένει στα χαρτιά σε ό,τι αφορά τις βασικότερες διατάξεις του. Κι αυτό την ώρα που και οι διενεργούμενοι έλεγχοι είναι ανεπαρκείς, ενώ και το ύψος των προστίμων στους παραβάτες κάνει συχνά πιο... ελκυστική την τιμωρία από τη συμμόρφωση.

Οπως αποκάλυψε ο γενικός γραμματέας εμπορίου, Σωτήρης Αναγνωστόπουλος μιλώντας σε σχετική ημερίδα που διοργάνωσε η περιβαλλοντική οργάνωση WWF, ήδη ετοιμάζεται σχετική εφαρμογή για κινητά τηλέφωνα με στόχο οι καταναλωτές να καταγγέλλουν παραβάσεις του νόμου. Η εφαρμογή θα είναι διαθέσιμη από το προσεχές φθινόπωρο και μέσω αυτής θα γίνεται λήψη καταγγελιών που θα συνοδεύονται από φωτογραφικό ή βιντεοληπτικό υλικό. Το υλικό αυτό θα είναι χρονοσημασμένο και γεωεντοπισμένο μέσω GPS και σύμφωνα με τον κ. Αναγνωστόπουλο, «θα αποτελεί απευθείας αποδεικτικό στοιχείο. Με την καταγγελία δε θα χρειάζεται να στείλουμε κλιμάκιο ελέγχου, θα την παίρνουμε απευθείας από τον ελεγκτή ή από τον καταγγέλλοντα καταναλωτή με συνέπεια να πολλαπλασιάζονται οι δυνατότητες του ελεγκτικού μηχανισμού και να ολοκληρώνεται η διαδικασία και απομακρυσμένα».

Ερωτηθείς για το πώς θα αντιμετωπίζονται πιθανές συκοφαντικές καταγγελίες που θα υποβάλλονται στην εφαρμογή, σημείωσε πως είναι ελάχιστοι εκείνοι, οι οποίοι πραγματικά μπορούν να παραποιήσουν στοιχεία: «Υπάρχουν ψηφιακά εργαλεία, με τα οποία μπορούμε να δούμε αν υπάρχει παραποίηση στοιχείων. Δεν χρειάζεται να δαιμονοποιούμε τα συστήματα», ανέφερε.

Παραδέχτηκε, πάντως, ότι συνήθως οι περισσότερες καταγγελίες υποβάλλονται από ανταγωνιστικές επιχειρήσεις και όχι από καταναλωτές προσθέτοντας όμως ότι «στο μέτρο που η καταγγελία αφορά αληθινά στοιχεία, αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα».

Έως τώρα, πάντως, τα αποτελέσματα των ελέγχων που διενεργεί η Διυπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου Αγοράς (ΔΙΜΕΑ) είναι πενιχρά ως προς τη συμμόρφωση των επιχειρήσεων με τη νομοθεσία. Σε διάστημα δύο ετών στην Αθήνα έχουν πραγματοποιηθεί περί τους 2.900 δειγματοληπτικούς ελέγχους με το ποσοστό των ελεγχόμενων επιχειρήσεων να κυμαίνεται μετά βίας μεταξύ 10% έως 15%. Οι έλεγχοι οδήγησαν στη βεβαίωση περίπου 560 παραβάσεων (ποσοστό 20%) με το συνολικό ποσό των προστίμων να ανέρχεται σε 625.000 ευρώ.

«Τα πρόστιμα δεν είναι πραγματικά αποδοτικά», παραδέχτηκε ο κ. Αναγνωστόπουλος προσθέτοντας ότι για μια επιχείρηση λιανικού εμπορίου ή εστίασης η συμμόρφωση μπορεί να δημιουργεί μεγαλύτερο κόστος για την επιχείρηση από το ίδιο το πρόστιμο.

Σχολιάζοντας το ίδιο θέμα ο Γιάννης Λιάρος, γενικός διευθυντής της Ενωσης Επιχειρήσεων Οργανωμένης Εστίασης, αφού διευκρίνισε ότι ο κλάδος δεν έχει ενιαία αντιμετώπιση και στρατηγική στο θέμα, επεσήμανε επίσης ότι «τα πρόστιμα σε εξέταση σχέσης ρίσκου - κόσους ίσως και να ευνοούν την πιθανότητα μια επιχείρηση να ρισκάρει να δεχτεί ένα χαμηλό πρόστιμο».

Ανέφερε ότι απαιτείται επειγόντως να υπάρξουν παρεμβάσεις σε δύο κατευθύνσεις: στη μείωση του όγκου των συσκευασιών μιας χρήσης και την αύξηση του ποσοστού ανακύκλωσης δεδομένου ότι το 70% των εσόδων του κλάδου εστίασης στην Ευρώπη προέρχεται από υπηρεσίες take away και delivery, γεγονός που καταδεικνύει ότι αυτές οι μορφές εξυπηρέτησης εξακολουθούν να εμφανίζουν ανοδική πορεία.

Φιλόδοξος ο νόμος αλλά ανεφάρμοστος

Μετρημένες στα δάχτυλα παραμένουν μία πενταετία μετά την ψήφισή του νόμου 4736/2020 για τα πλαστικά μιας χρήσης, οι διατάξεις που έχουν φέρει αποτελέσματα.

Η εξέλιξή του καταδεικνύεται από την περίπτωση μιας δημοφιλούς κατηγορίας προϊόντων που επιχείρησε να καταργήσει. Από την αρχική συμμόρφωση και τη σχεδόν καθολική ...εξαφάνιση που καταγράφηκε στα πλαστικά καλαμάκια, περάσαμε στα κρούσματα παραεμπορίου για την πώλησή τους σε λαικές αγορές και πανηγύρια και την παροχή τους με το ...κλείσιμο του ματιού στους καλούς πελάτες για να φτάσουμε τελικά στο αναβάπτισμα και την επανεμφάνισή τους ως ...επαναχρησιμοποιούμενων και να ξανακερδίσουν τη θέση τους σε επιχειρήσεις εστίασης.

Γενικά όμως ο νόμος δεν έχει να επιδείξει σπουδαία αποτελέσματα από την εφαρμογή του. Σύμφωνα με τα στοιχεία πρόσφατης έρευνας που παρουσίασε ο Αχιλλέας Πληθάρας, εκπρόσωπος αποτυπώματος του WWF, η πλειονότητα των καταναλωτών θεωρεί ότι για τη ρύπανση των θαλασσών ευθύνεται κυρίως η υπερβολική κατανάλωση πλαστικών μιας χρήσης, η μη ανακύκλωση των πλαστικών και η έλλειψη πολιτικής βούλησης. Ωστόσο, το 92% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι δεν υπάρχουν αρκετές δημόσιες βρύσες στον τόπο διαμονής του παρόλο που αυτό αποτελούσε μία από τις προβλέψεις του νόμου, με την οποία ούτε οι δήμοι συμμορφώθηκαν. Το 58% είναι θετικά προσκείμενο στην προοπτική οι επιχειρήσεις διανομής φαγητού να δίνουν προϊόντα σε σκεύη πολλαπλών χρήσεων τα οποία θα επιστρέφονται με την επόμενη παραγγελία, ενώ μόνο το 23% δεν επιθυμεί χύμα προϊόντα. Σχεδόν οι επτά στους 10, πάντως, δηλώνουν ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν τα διαφορετικά σύμβολα που υπάρχουν στα πλαστικά.

Βάσει των ευρημάτων προέκυψε επίσης ότι:

Το 73% δε χρησιμοποίησε ποτέ επαναχρησιμοποιούμενα καλαμάκια, ενώ αμφιβολίες εκφράζονται για το υπόλοιπο ποσοστό που ισχυρίστηκε ότι τα χρησιμοποίησε ξανά.

Το 80% δήλωσε ότι ο νόμος δεν εφαρμόζεται ικανοποιητικά εξαιτίας της έλλειψης πολιτικής βούλησης, της ανεπάρκειας ελέγχου αλλά και της αδιαφορίας των πολιτών.

Σύμφωνα με τον κ. Πληθάρα, υπό αυτές τις συνθήκες δεν υπάρχει καμία πιθανότητα να πιαστούν οι στόχοι που είχαν τεθεί για 30% μείωση στα ποτήρια και φαγητοδοχεία μιας χρήσης έως το τέλος του 2024, καθώς αυτό το ορόσημο χάθηκε ήδη, και κατά 60% έως το τέλος του 2026. Οσο για την καταβολή εισφοράς για καπάκια και ποτήρια: «σε πολλές περιπτώσεις δεν καταβάλλεται, αλλά εισπράττεται από τα καταστήματα και μένει εκεί», επεσήμανε συμπληρώνοντας πως η εισφορά πρέπει να είναι ανταποδοτική και να χρηματοδοτεί δράσεις μείωσης των πλαστικών, κάτι που δε συμβαίνει ακόμα.

Αντίστοιχα στα χαρτιά έχει μείνει και η πρόβλεψη του νόμου για απόθεμα 30 επαναχρησιμοποιούμενων σκευών στα καταστήματα εστίασης σε εμφανές σημείο: «Ξεκίνησε καλά, αλλά άρχισε να φυλλορροεί καθώς ούτε το απόθεμα ανανεώθηκε, ούτε έλεγχος έγινε. Ομοίως δεν εφαρμόζεται και η προβλεπόμενη δυνατότητα έκπτωσης στους καταναλωτές που προσέρχονται στα καταστήματα με δικά τους σκεύη, ενώ δεν έγινε και η μετάβαση στη νέα εποχή στους αυτόματους πωλητές», υπογράμμισε.

Καλύτερη είναι η κατάσταση στις επιχειρήσεις catering, στις οποίες η συμμόρφωση είναι μεγαλύτερη, ενώ η απαγόρευση μπορεί να απέτυχε στα πλαστικά καλαμάκια, όπου εξακολουθεί να κυριαρχεί το πλαστικό, στα μαχαιροπίρουνα και τα πιάτα, αλλά εφαρμόστηκε καθολικά στις πλαστικές μπατονέτες.

Η σήμανση εφαρμόστηκε καλά σε προϊόντα υγιεινής (σερβιέτες, ταμπόν, κλπ), αλλά όχι και στα προϊόντα καπνού, για τα οποία δεν έχει εκδοθεί ακόμα η Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) για την διευρυμένη ευθύνη του παραγωγού, κάτι το οποίο δεν έχει συμβεί ούτε για τα αλιευτικά εργαλεία.

Συνεχείς οι παρατάσεις στο σύστημα εγγυοδοσίας

Σε ό,τι αφορά τα πλαστικά μπουκάλια, ο στόχος επιτεύχθηκε ως προς τα προσαρτημένα στη φιάλη καπάκια, αλλά το σύστημα εγγυοδοσίας για τη χωριστή συλλογή πλαστικών φιαλών με βάση την επιστροφή του αντιτίμου που πληρώθηκε κατά την αγορά του προιόντος, λαμβάνει διαρκώς παρατάσεις.

Αν και έπρεπε να ξεκινήσει να εφαρμόζεται το 2023, βρισκόμαστε στα μέσα του 2025 και ακόμα δεν έχει ξεκινήσει. Η έναρξή του μετατέθηκε για την 1η Ιανουαρίου του 2026 και, σύμφωνα με τον κ. Πληθάρα, ήδη ακούγονται φωνές για περαιτέρω παράταση: «Εξυπακούεται πως ο στόχος που οριζόταν στον νόμο για 77% χωριστή συλλογή το 2025 δεν πρόκειται επιτευχθεί».

Επιπλέον η τελευταία υπουργική απόφαση επηρεάζει αρνητικά και τη χωριστή συλλογή αλουμινίου και γυαλιού καθώς μαζί με τα πλαστικά αναβλήθηκε και η εφαρμογή της χωριστής συλλογής των μεταλλικών περιεκτών, ενώ το γυαλί τελικώς εξαιρέθηκε εντελώς από το σύστημα.

«Τα ευρήματα στις θάλασσες είναι η απόδειξη ότι η εφαρμογή του νόμου δεν προχωρά. Στις 170 παραλίες στις οποίες μετράμε επίπεδα ρύπανσης, στην πρώτη 15άδα απορριμμάτων βρίσκονται 8 πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης. Στην πρώτη θέση είναι αποτσίγαρα και φίλτρα, ενώ στην πεντάδα παραμένουν τα καπάκια και τα πλαστικά καλαμάκια», κατέληξε ο κ. Πληθάρας.