Δεν είναι απλώς χορός – Είναι δόνηση, ήχος και μνήμη: Όσα μάθαμε για την παράσταση Sonic Dances που θα συζητηθεί

Η παράσταση 'Sonic Dance: Ένα έργο για την ηχώ, την αντήχηση και τη δόνηση' παρουσιάζεται στον χώρο της ΦΙΑΤ, φέρνοντας στο προσκήνιο τη σωματική και ηχητική εμπειρία του χορού μέσα από ένα πειραματικό πρίσμα. Η χορογράφος Βενετσιάνα Καλαμπαλίκη ανιχνεύει τα όρια μεταξύ ήχου και κίνησης, δημιουργώντας έναν ζωντανό διάλογο μεταξύ σώματος, χώρου και ηχητικής μνήμης. Μιλήσαμε μαζί της λίγο πριν την πρεμιέρα, για να μας ξεναγήσει στο σύμπαν της παράστασης.

Πώς γεννήθηκε η ιδέα για το Sonic Dances και τι σε ενέπνευσε να εστιάσεις στην έννοια της ηχούς και της αντήχησης;

Η ιδέα για το Sonic Dances γεννήθηκε μέσα από μια συνεχή καλλιτεχνική αναζήτηση γύρω από την αισθητική της προσβασιμότητας και τις δυνατότητες μιας πολυαισθητηριακής προσέγγισης του χορού. Με αφετηρία τα προηγούμενα έργα μου Re-call (2020, Στέγη Ιδρύματος Ωνάση) και Phrases (2022, Kampnagel), η έρευνα επεκτάθηκε στο πεδίο του ρυθμού, της πολυρυθμίας και της σχέσης κίνησης και ήχου. Στο Phrases εστίασα στο περιεχόμενο ενός κειμένου ακουστικής περιγραφής: αναρωτήθηκα ποιο είναι το λεξιλόγιο που μπορώ να χρησιμοποιήσω για να περιγράψω κάτι και πώς μπορώ, όσο γίνεται, να αφαιρέσω την υποκειμενικότητα του βλέμματός μου από την περιγραφή αυτού που κάνω. Αντίθετα, στο Sonic Dances απομακρύνομαι από το ερώτημα τι περιγράφω και στρέφομαι στο πώς ακούγεται. Με ενδιαφέρει η ηχητικότητα της γλώσσας και όχι το νοηματικό της περιεχόμενο, πώς ακούγονται τα γράμματα και οι συλλαβές μιας πρότασης, περισσότερο από το τι σημαίνουν. Η έννοια της ηχούς και της αντήχησης εμπνέεται από την επιθυμία μου να δημιουργήσω μια διάχυτη, πολυεστιακή εμπειρία.

Ο ήχος στην παράσταση λειτουργεί ως σκηνικός συνομιλητής του σώματος. Πώς συνεργάζονται αυτά τα δύο στοιχεία στη χορογραφία;

Στο Sonic Dances, ο ήχος και η κίνηση συνδιαμορφώνουν το έργο ισότιμα. Οι τρεις χορεύτριες, Χριστίνα Ζαχαρία, Ξένια Κογχυλάκη και Βενετσιάνα Καλαμπαλίκη, συνθέτουμε ρυθμικούς σχηματισμούς με τέτοιο τρόπο, ώστε η φωνή να γίνεται μέρος της κίνησης και η κίνηση μέρος της φωνής. Δημιουργούμε ένα ηχοσωματικό τοπίο, όπου κάθε στοιχείο τροφοδοτεί το άλλο σε μια διαρκή, πολυρυθμική αλληλεπίδραση.Η παρτιτούρα προέκυψε μέσα από τη συνεργασία μας με τον συνθέτη Άντη Σκορδή, ο οποίος έγραψε τη μουσική του έργου. Με τον Άντη συνεργαζόμαστε ήδη από το προηγούμενο έργο Phrases και ο ίδιος ειδικεύεται στις πρακτικές του ρυθμού τόσο ως συνθέτης όσο και ως ερμηνευτής. Για αρκετά χρόνια υπήρξε λέκτορας στο μάθημα “Advanced Rhythm” του Conservatorium van Amsterdam. Η συμβολή του υπήρξε καθοριστική, από τη σύλληψη της αρχικής ιδέας, στη σύνθεση της μουσικής παρτιτούρας που αναπτύχθηκε παράλληλα με το χορογραφικό προσχέδιο, αλλά και στη διαμόρφωση της διαδικασίας των προβών, οι οποίες ξεκίνησαν με μια εντατική σεμιναριακή εβδομάδα υπό την καθοδήγησή του. Κατά τη διάρκειά της, μελετήσαμε τεχνικές εκτέλεσης και δημιουργίας ρυθμικών συνθέσεων και πολυρυθμιών με τη μέθοδο Konnakol, μια φωνητική τεχνική ρυθμικής εκτέλεσης. Στη συνέχεια, ξεκινήσαμε την κινητική έρευνα, εστιάζοντας σε 12 κινήσεις/χειρονομίες, μία για κάθε συλλαβή της φράσης "we are creating a rhythmical formation", η οποία συνοψίζει αυτό που κάνουμε καθόλη τη διάρκεια του έργου. Όσον αφορά στη φωνή, με ενδιέφερε περισσότερο η ηχητικότητα της φράσης παρά το νόημά της. Εστίασα στη δομή της, τα γράμματα, τις συλλαβές και τις λέξεις και πάνω σε αυτό το υλικό βασίστηκε η φωνητική παρτιτούρα. Παράλληλα, αναζητήσαμε τρόπους να συνδέσουμε την κίνηση με τη χειρονομία και την υλικότητα της γραφής. Μαζί με τη Χριστίνα και την Ξένια σκεφτήκαμε ποιες κινήσεις θα μπορούσαν να αποδοθούν σε κάθε συλλαβή. Αυτή η αναλογία παρέμεινε αρκετά αφαιρετική. Δεν με απασχόλησε ιδιαίτερα το ποιες ακριβώς θα ήταν αυτές οι κινήσεις· περισσότερο με ενδιέφερε να γεννούν μια αίσθηση αφής, προσκαλώντας το κοινό να τις "αισθανθεί", και τελικά όλες μαζί να συγκροτούν μια φράση σε ροή, ανάλογη με εκείνη του λόγου. Η συνολική δημιουργική διαδικασία αναπτύχθηκε σε στενή συνεργασία με τη δραματουργό Ραλλού Καρέλλα, της οποίας η συμβολή υπήρξε καθοριστική στην εξέλιξη του έργου.

Ποιος είναι ο ρόλος του θεατή στο έργο; Καλείται να «ακούσει» διαφορετικά, να «δει» διαφορετικά;

Το κοινό στο Sonic Dances προσκαλείται σε μια πολυαισθητηριακή εμπειρία. Έχει τη δυνατότητα να βιώσει το έργο μέσα από την όραση, την ακοή ή να μεταβαίνει ελεύθερα από τη μία αίσθηση στην άλλη. Οι δύο αισθήσεις αλληλοσυμπληρώνονται, ενθαρρύνοντας το κοινό να αφεθεί στη δική του ροή πρόσληψης. Η χορογραφία εκτυλίσσεται σε όλο τον χώρο και οι θέσεις του κοινού είναι διάσπαρτες, χωρίς να προτείνεται ένα σημείο σταθερής παρακολούθησης. Το έργο έχει σχεδιαστεί ώστε να είναι προσβάσιμο σε άτομα με και χωρίς αναπηρία, χωρίς τη χρήση εξωτερικών υπηρεσιών προσβασιμότητας, αλλά μέσα από την ίδια τη δομή και τις αισθητικές επιλογές του. Σε αυτό το πλαίσιο, συνεργάζομαι με την Άννα-Μαρία Φωσκόλου (για θέματα προσβασιμότητας σε άτομα με οπτική αναπηρία) και τον Philipp Wacker (για θέματα προσβασιμότητας σε κωφά και βαρήκοα άτομα). Στο έργο, η φωνή και το σώμα δεν είναι πάντα ταυτόχρονα παρόντα, επομένως διαφορετικές χρονικότητες και "κενά" προκύπτουν για κάθε αισθητηριακή ομάδα. Στο μυαλό μου, η εμπειρία μοιάζει με ένα παζλ, του οποίου τα κομμάτια συμπληρώνονται σε διαφορετικές χρονικότητες για κάθε αισθητηριακή ομάδα, μέχρι να ολοκληρωθεί το σύνολο της εικόνας.

Η ΦΙΑΤ είναι ένας ιδιαίτερος χώρος. Πώς αξιοποιείς την αρχιτεκτονική και την ακουστική του στην παράσταση;

Ο χώρος της ΦΙΑΤ είναι ένα μεγάλο κτίριο, πρώην έκθεση αυτοκινήτων της ΦΙΑΤ, με ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και ακουστική που προσφέρει πολλές δυνατότητες για την παράσταση. Ο ήχος και η φωνή αντηχούν μέσα στον χώρο, ενώ παράλληλα ακούγονται εξωτερικοί ήχοι από τον δρόμο. Λόγω της ιδιαιτερότητας του κτιρίου, ο φωτισμός έχει σχεδιαστεί ειδικά. Το μεγάλο μέγεθος του χώρου μας επέτρεψε να τοποθετήσουμε τις θέσεις του κοινού διάσπαρτα, χωρίς σταθερό κέντρο, προσκαλώντας κάθε άτομο να βρει τη δική του οπτική ή ακουστική σχέση με το έργο. Ήταν επίσης πολύ σημαντικό για μένα ότι ο χώρος είναι πλήρως προσβάσιμος σε άτομα που χρησιμοποιούν αμαξίδιο.

Αν το Sonic Dances ήταν μια εμπειρία που δεν περιγράφεται με λόγια, αλλά με ένα συναίσθημα ή μια σωματική ανάμνηση, ποια θα ήταν αυτή;

Αν το Sonic Dances ήταν μια εμπειρία που δεν περιγράφεται με λόγια, αλλά με συναίσθημα ή σωματική αίσθηση, θα μπορούσε να είναι η αίσθηση της «ταυτόχρονης διαφοράς», όπως την περιγράφει ο Erik Davis στο Polyrhythmic Cyberspace and the Black Electronic: διαφορετικοί ήχοι διασταυρώνονται και συνυπάρχουν κρατώντας ζωντανή την ένταση της διαφοράς. Ή μία «ονειρική κατάσταση ακουστικότητας» όπως γράφει ο David Toop στο Resonant Frequency.

Η παράσταση επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού, το Behörde für Kultur und Medien - Hamburg, το Ίδρυμα Hamburgische Kulturstiftung, το Ίδρυμα Claussen Simon Stiftung και το Scheherazade Stiftung.

Η παράσταση υποστηρίζεται από το Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου, το Goethe-Institut Athen, το FLUX Laboratory Athens μέσω καλλιτεχνικής φιλοξενίας και την ARTWORKS.

Sonic Dance: Ένα έργο για την ηχώ, την αντήχηση και τη δόνηση