Η μοναδική εκκλησία στην Ελλάδα που έχει και καμπαναριό και μιναρέ

Πόσα μπορεί να σου πει μια πλατεία μόλις λίγων τετραγωνικών; Αν είναι αυτή της Σπλάντζιας – ή όπως επίσημα λέγεται, Πλατεία 1821 – η απάντηση είναι: πολλά. Και βαθιά. Και αιματοβαμμένα.

View this post on Instagram

A post shared by My Greek Notes (@mygreeknotes)

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Χωμένη στα στενά της παλιάς πόλης των Χανίων, λίγα μέτρα μακριά από το ενετικό λιμάνι και τον διάσημο φάρο, βρίσκεται μια από τις πιο ιδιαίτερες εκκλησίες της Ελλάδας: ο Άγιος Νικόλαος. Μοναδικός όχι για τις αγιογραφίες του, ούτε για το αρχιτεκτονικό του σχέδιο. Αλλά επειδή είναι η μόνη εκκλησία στην Ελλάδα που έχει και καμπαναριό και μιναρέ!

Από ενετική μονή σε τζαμί και πάλι εκκλησία

Ο ναός χτίστηκε γύρω στο 1320 από τους Ενετούς ως καθολική μονή (San Nicola), όταν η συνοικία της Σπλάντζιας ήταν μια από τις πιο φημισμένες κατοικίες της πόλης. Το κτίσμα ακολουθεί τον τύπο της ξυλόστεγης βασιλικής, με έντονα στοιχεία της δυτικής αρχιτεκτονικής.

Ωστόσο, το 1645, όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν τα Χανιά, ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί, με την ονομασία Χιουγκιάρ Τζαμισί – το Τζαμί του Ηγεμόνα. Εκείνη την περίοδο προστέθηκε και ο μιναρές, κατασκευασμένος με επιρροές από τη βενετσιάνικη παράδοση, ώστε να μην αλλοιώνεται αισθητικά το υπάρχον κτίριο. Ο μιναρές είχε μάλιστα δύο εξώστες (σερεφιέδες), κάτι σπάνιο ακόμα και για τα Χανιά.

Σύμφωνα με τις προφορικές παραδόσεις, όταν οι Οθωμανοί μπήκαν στην πόλη, ένας δερβίσης ανέβηκε στο καμπαναριό, ανέμισε το σπαθί του προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και κάλεσε τους πιστούς να προσευχηθούν στον Αλλάχ — έτσι σηματοδοτήθηκε η «μετατροπή» του ναού.

Ο μιναρές διατηρήθηκε ακόμη και όταν, το 1912, τα Χανιά απελευθερώθηκαν και ο ναός επέστρεψε στη χριστιανική του χρήση, αφιερωμένος πια στον Άγιο Νικόλαο. Έτσι, το κτίσμα μετουσιώθηκε σε σύμβολο διαπολιτισμικής συνύπαρξης — όχι με λόγια, αλλά με πέτρα και ιστορία.

Ο πλάτανος που μαρτυρά

View this post on Instagram

A post shared by Vardis Olive Garden Hotel (@vardis_olive_garden)

Στην καρδιά της πλατείας δεσπόζει ένας τεράστιος πλάτανος. Σήμερα, προσφέρει δροσιά στους περαστικούς, αλλά κάποτε προσέφερε σκιερό θάνατο. Εδώ βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν πολλοί Έλληνες επαναστάτες από τους Οθωμανούς, με πιο γνωστή τη μαρτυρική εκτέλεση του επισκόπου Κισσάμου Μελχισεδέκ Δεσποτάκη και του ιεροδιάκονου Καλλίνικου, στις 19 Μαΐου 1821, ανήμερα της Αναλήψεως.

Ο Μελχισεδέκ, δραστήριο μέλος της Φιλικής Εταιρείας, σύρθηκε γυμνός στους δρόμους των Χανίων και κρεμάστηκε στον πλάτανο. Η αποτρόπαια πράξη είχε σκοπό να λειτουργήσει παραδειγματικά – να τρομοκρατήσει όσους ονειρεύονταν την ελευθερία. Τα πτώματα έμειναν για μέρες εκτεθειμένα στα κλαδιά, υπενθυμίζοντας το τίμημα της εξέγερσης.

Αργότερα, η πλατεία πήρε το όνομα «Πλατεία 1821» προς τιμήν των πεσόντων και του αγώνα της Κρήτης για την ελευθερία.

Η Πλατεία που μιλά τρεις γλώσσες

Η Πλατεία της Σπλάντζιας δεν είναι απλώς ένας ιστορικός τόπος· είναι ένα σύμβολο του πολυπολιτισμικού παρελθόντος των Χανίων. Είναι από τις λίγες γωνιές στην Ελλάδα όπου ο επισκέπτης μπορεί, με μια ματιά, να δει την ορθόδοξη καμπάνα, τον μουσουλμανικό μιναρέ και τα ενετικά τόξα να συνυπάρχουν χωρίς να ακυρώνει το ένα το άλλο.

Μέσα σε λίγα τετραγωνικά, η Πλατεία 1821 χωρά αιώνες κατακτήσεων, θρησκειών, επαναστάσεων και μνήμης. Κι όμως, αν περάσεις βιαστικά, μπορεί και να τη χάσεις.

Ίσως, όμως, αυτό να είναι και το μεγαλύτερο μάθημα που προσφέρει: πως η ιστορία δεν φωνάζει. Ψιθυρίζει σε αυτούς που είναι έτοιμοι να την ακούσουν.