Ο Τραμπ ζητά την επιστροφή αγαλμάτων που διχάζουν τους Αμερικανούς στις πλατείες

Ήταν κάποτε ο ένδοξος στρατηγός Robert E. Lee. Σήμερα, ό,τι απέμεινε από το άγαλμά του στο Σάρλοτσβιλ είναι ένα σωρό λιωμένος μπρούντζος. Η καταστροφή του δεν ήταν τυχαία· ο Lee υπήρξε αρχηγός του στρατού της Συνομοσπονδίας — εκείνης της πλευράς που πολέμησε για να διατηρηθεί η δουλεία στον αμερικανικό Νότο.

Τα τελευταία χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες ζουν μια βαθιά κρίση ταυτότητας. Αγάλματα, πίνακες και προτομές που εξυμνούν πρόσωπα συνδεδεμένα με τη βία, τη ρατσιστική καταπίεση και τη δουλεία, αποκαθηλώνονται από πλατείες και πανεπιστήμια. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που βλέπουν στην πράξη αυτή μια καθυστερημένη ηθική αποκατάσταση.

Ο «ελέφαντας» που δεν μπορούσαν να αγνοήσουν

Οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να κοιτάξουν κατάματα τον «ελέφαντα στο δωμάτιο»: τα μνημεία που δοξάζουν ανθρώπους όπως ο Lee, ο Stonewall Jackson ή ακόμα και ο Κολόμβος και ο Τζέφερσον — φιγούρες που ενσάρκωσαν τη δουλεία, τις γενοκτονίες και την αποικιοκρατία.

Οι υπέρμαχοι της διατήρησής τους, κυρίως ακροδεξιοί και λευκοί εθνικιστές, επικαλούνται την «ιστορική μνήμη». Όμως αποφεύγουν να εξηγήσουν γιατί δεν υπάρχουν αγάλματα που να θυμίζουν τα εγκλήματα που διέπραξε το έθνος: τις σφαγές ιθαγενών, τα πογκρόμ κατά των μαύρων, τις αναγκαστικές στειρώσεις ή τα λιντσαρίσματα.

Για πολλούς Αμερικανούς, ιδίως από μειονότητες, τα αγάλματα αυτά ήταν πάντα πληγές σε κοινή θέα — υπενθυμίσεις ενός παρελθόντος που δεν έπαψε ποτέ να τους καταδιώκει. Η συνειδητοποίηση πως τα μνημεία δεν είναι «ουδέτερη ιστορία», αλλά επιλογές για το ποια ιστορία αξίζει να θυμόμαστε, άνοιξε επιτέλους τη συζήτηση.

Όπως στην Ελλάδα τιμούμε τον Καποδίστρια και όχι τους δολοφόνους του, έτσι και στην Αμερική πολλοί ζητούν τα πρόσωπα του μίσους να μεταφερθούν σε μουσεία — όχι να δεσπόζουν σε πλατείες.

Από τα βάθρα στα μουσεία

Το μνημείο του στρατηγού Lee που κάποτε προκάλεσε αιματηρές συγκρούσεις στο Σάρλοτσβιλ, βρίσκεται πλέον στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Λος Άντζελες. Εκεί, μέσα σε μια έκθεση με τίτλο Monuments, εκτίθεται μαζί με 18 ακόμη αγάλματα της Συνομοσπονδίας, πλάι σε έργα σύγχρονων καλλιτεχνών.

Ο επιμελητής Χάμζα Γουόκερ, που πάλεψε για χρόνια να συγκεντρώσει τα μνημεία, δηλώνει: «Αυτοί οι άνθρωποι πολέμησαν για τη δουλεία. Πίστευαν στη λευκή υπεροχή. Τελεία και παύλα».

Ο Τραμπ και η «αναθεώρηση»

Την ίδια στιγμή, ο Ντόναλντ Τραμπ επιδιώκει την επιστροφή των αγαλμάτων στις πλατείες. Με διάταγμά του ζητά την «αποκατάσταση της αμερικανικής κληρονομιάς», καταγγέλλοντας όσους χαρακτηρίζουν τη χώρα «ρατσιστική και καταπιεστική».

Οι λευκοί εθνικιστές είχαν ήδη δώσει το στίγμα τους: το 2017, στη διαβόητη πορεία στο Σάρλοτσβιλ, προσπάθησαν να αποτρέψουν την απομάκρυνση του ίδιου αγάλματος, οδηγώντας σε θανάσιμες συγκρούσεις.

Ο Γουόκερ, ωστόσο, το λέει ξεκάθαρα: η ανύψωση αυτών των μορφών σε βάθρα, παρότι έχασαν τον πόλεμο, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ρατσισμός. «Αν αποκόψεις τη δουλεία από το ποιοι ήταν, τότε μπορείς να τους παρουσιάσεις ως ήρωες. Μα πολέμησαν για κάτι που ήταν ηθικά αποκρουστικό».

Όταν η έκθεση ολοκληρωθεί τον Μάιο, τα μνημεία θα επιστρέψουν στις πόλεις τους — πιθανώς όχι πια στις πλατείες, αλλά στα μουσεία. Εκεί όπου ανήκουν: ως τεκμήρια μιας ιστορίας που δεν πρέπει να ξαναγραφτεί, αλλά να κατανοηθεί.