Σήμερα έμαθα: Πως γεννήθηκε η λέξη «μάγκας»

Η λέξη «μάγκας», που σήμερα σημαίνει τον έξυπνο, τον πονηρό ή τον “άντρα της πιάτσας”, έχει πίσω της μια μακρά και… πολεμική ιστορία.

Η ρίζα της είναι αλβανοτουρκική: προέρχεται από την λέξη manga, που σήμαινε στρατιωτική ομάδα ή μικρό απόσπασμα στρατιωτών. Από εκεί, πέρασε στα ελληνικά κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας, αρχικά με τη σημασία «παρέα, ομάδα αντρών».

Στα τέλη του 19ου αιώνα, στους τεκέδες και τα σοκάκια του Πειραιά, η λέξη άρχισε να παίρνει νέα ζωή. «Μάγκες» αποκαλούνταν οι άντρες των λαϊκών συνοικιών, συχνά πρώην στρατιώτες ή εργάτες, που ξεχώριζαν για τον τρόπο ντυσίματος, τη λεβεντιά και τον αυστηρό κώδικά τους. Ήταν σκληροτράχηλοι αλλά δίκαιοι, με τιμή και δική τους «μαγκιά» – έναν άγραφο κώδικα αξιοπρέπειας και αντίστασης.

Από εκεί, η λέξη ρίζωσε στη ρεμπέτικη κουλτούρα: στα τραγούδια του Μάρκου Βαμβακάρη και του Τσιτσάνη, ο «μάγκας» είναι ο λαϊκός ήρωας που ζει στο περιθώριο αλλά κρατά το κεφάλι ψηλά. Με τα χρόνια, το νόημα απλώθηκε: από τον “παλικάρι της πιάτσας” έγινε “ο τύπος με αυτοπεποίθηση”, και αργότερα απλώς “ο έξυπνος, ο έξυπνακιας, ο φίλος”.

Σήμερα, η λέξη έχει χάσει το σκληρό της περίβλημα και έχει περάσει στην καθημερινή γλώσσα με θετική – ή πειρακτική – διάθεση. Όμως κάθε φορά που λέμε «είναι μάγκας», κουβαλάμε – έστω ασυνείδητα – έναν αιώνα λαϊκής ιστορίας, τιμής και αντίστασης.