Σήμερα έμαθα: Η ιστορία του μεσαίου δαχτύλου

Η πιο διάσημη χειρονομία προσβολής στον κόσμο έχει πολύ βαθύτερες ρίζες απ’ όσο φανταζόμαστε. Πολύ πριν γίνει meme, emoji ή μουσικό εξώφυλλο, το μεσαίο δάχτυλο ήταν ήδη… αρχαίο.

Η πρώτη καταγεγραμμένη εμφάνιση του συμβολισμού εντοπίζεται στην Αρχαία Ελλάδα. Ο φιλόσοφος Διογένης ο Κυνικός, γνωστός για το καυστικό του πνεύμα, φέρεται να είχε δείξει το μεσαίο δάχτυλο σε έναν Αθηναίο ρήτορα ως ύψιστη προσβολή. Για τους Έλληνες, η χειρονομία αυτή, που λεγόταν “κατάπυγον”, είχε καθαρά σεξουαλικό χαρακτήρα· ήταν υπονοούμενο ταπείνωσης και υποδούλωσης, μια χοντροκομμένη έκφραση περιφρόνησης.

Αργότερα, οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν τη χειρονομία με το όνομα digitus impudicus, «το άσεμνο δάχτυλο». Τη χρησιμοποιούσαν σε θεάματα, στην καθημερινή ζωή, αλλά και ως σύμβολο χλευασμού προς τους εχθρούς τους. Ο ιστορικός Μαρτιάλης γράφει σε ένα σατιρικό του ποίημα πως «όποιος δείχνει το δάχτυλο στους θεατές, τους εξορκίζει από το κακό μάτι».

Χιλιάδες χρόνια μετά, το μεσαίο δάχτυλο διατήρησε τον ίδιο συνειρμό: πρόκληση, ειρωνεία, περιφρόνηση. Η χειρονομία αναβίωσε στις ΗΠΑ του 20ού αιώνα, σε φωτογραφίες, συναυλίες, ταινίες και αργότερα στα social media. Από τον Τζόνι Κας στο διάσημο εξώφυλλο του 1969, μέχρι την Μαντόνα στα MTV Awards και τον Έμινεμ σε κάθε δεύτερη εμφάνισή του, το δάχτυλο έγινε πολιτισμικό σύμβολο αντίστασης και ασέβειας.

Το 2010, όταν τα emoji εισήγαγαν επίσημα το 🖕, η χειρονομία απέκτησε ψηφιακή αθανασία. Πλέον είναι ταυτόχρονα ύβρις, ειρωνεία και meme, ένα παγκόσμιο σημάδι αμφισβήτησης που ξεκίνησε από τους φιλοσόφους της Αρχαίας Αθήνας.

Η ιστορία του μεσαίου δαχτύλου είναι η ιστορία της προσβολής μέσα στους αιώνες: από την αγοραία σάτιρα του Διογένη μέχρι τα Instagram stories. Κι αν κάτι αποδεικνύει, είναι ότι η ανάγκη να πεις «άντε από ’δω» με μία μόνο κίνηση είναι τόσο παλιά όσο και ο ίδιος ο πολιτισμός.