Σήμερα έμαθα: Τότε που οι άνθρωποι κόντεψαν να εξαφανιστούν

Σύμφωνα με μια από τις πιο εντυπωσιακές και αμφιλεγόμενες θεωρίες της παλαιοανθρωπολογίας, η εξέλιξη του σύγχρονου ανθρώπου δεν καθορίστηκε μόνο από γονίδια, εργαλεία και μετανάστευση, αλλά και από μια κολοσσιαία ηφαιστειακή έκρηξη.

Για εκατομμύρια χρόνια μετά τον διαχωρισμό μας από το κοινό εξελικτικό μονοπάτι των ανθρωπίδων, η ανθρώπινη οικογένεια γέμισε τη Γη με πολλά διαφορετικά είδη: Homo erectus, Homo habilis, Homo naledi, Homo floresiensis και αρκετά ακόμη. Δεν ήμασταν ποτέ μόνοι ως είδος. Ωστόσο, η θεωρία Toba υποστηρίζει ότι όλα άλλαξαν μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.

Μια έκρηξη “κατηγορίας 8”, μια από τις μεγαλύτερες στην ιστορία της Γης

Περίπου 70.000 – 75.000 χρόνια πριν, η καλντέρα Toba στη Σουμάτρα εξερράγη με ισχύ που κατατάσσεται στη μέγιστη βαθμίδα του Δείκτη Ηφαιστειακής Εκρηκτικότητας: VEI 8 «mega-colossal».

Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος:

• ήταν πάνω από 5.000 φορές ισχυρότερη από την έκρηξη του Βεζούβιου που κατέστρεψε την Πομπηία,
• και δεκάδες φορές ισχυρότερη από την έκρηξη του Krakatoa.

Τα σύννεφα στάχτης κάλυψαν την ατμόσφαιρα σε πλανητική κλίμακα, μπλοκάροντας τον ήλιο και ρίχνοντας τη θερμοκρασία της Γης κατά 3–3,5°C για αρκετά χρόνια. Πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι αυτό το γεγονός μπορεί να συνέβαλε στην έναρξη μιας ψυχρής περιόδου που άγγιξε τα όρια μιας παγκόσμιας παγετώδους εποχής.

Πληθυσμιακός “λαιμός μπουκαλιού”: Η ανθρωπότητα παραλίγο να εξαφανιστεί

Η δραματική αυτή κλιματική αλλαγή φαίνεται πως προκάλεσε έναν ακραίο πληθυσμιακό bottleneck στους ανθρώπινους πληθυσμούς.

Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις: ο συνολικός αριθμός των Homo sapiens ίσως έπεσε ακόμη και στις 2.000–10.000 άτομα παγκοσμίως. Αν ισχύει, πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα σημεία - καμπής στην προϊστορία. Oι άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη περιορίστηκαν σε απομονωμένες ομάδες που επιβίωσαν με δυσκολία μέσα σε ένα αφιλόξενο περιβάλλον.

Αυτή η απομόνωση, σύμφωνα με τη θεωρία, επιτάχυνε τις γενετικές διαφορές μεταξύ των πληθυσμών και οδήγησε στην εξάλειψη σχεδόν όλων των άλλων ανθρώπινων ειδών. Στο τέλος της διαδικασίας, το μόνο είδος που κατάφερε να επιβιώσει και να ανακτήσει τον πλανήτη ήταν εκείνο που εξελίχθηκε στους σημερινούς Homo sapiens.

Τι λέει η σύγχρονη επιστήμη;

Η θεωρία παραμένει αμφιλεγόμενη. Μερικοί γενετιστές βλέπουν στα ανθρώπινα γονιδιώματα ενδείξεις ενός τέτοιου bottleneck, ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι οι πληθυσμοί δεν μειώθηκαν τόσο δραματικά όσο πιστεύαμε. Ωστόσο, όλοι συμφωνούν ότι η έκρηξη Toba είχε τεράστιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα και πιθανότατα επηρέασε σοβαρά τη ζωή σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Γιατί μας αφορά σήμερα;

Η ιστορία της Toba υπενθυμίζει ότι:

• ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι εύθραυστος,
• η εξέλιξή μας δεν ήταν ποτέ μια ευθεία γραμμή,
• και ότι ένας μόνο φυσικός παράγοντας μπορεί να αναδιαμορφώσει το είδος μας σε πλανητική κλίμακα.

Ίσως να μην υπήρχαμε καν εδώ αν λίγες από τις τότε μικρές, απομονωμένες ομάδες δεν είχαν καταφέρει να επιβιώσουν.