Σήμερα έμαθα: Η Πρωτοχρονιά δεν ήταν πάντα την 1η Ιανουαρίου

Για τους περισσότερους από εμάς, η αλλαγή του χρόνου είναι αυτονόητα συνδεδεμένη με την 1η Ιανουαρίου. Κι όμως, αυτή η ημερομηνία είναι περισσότερο προϊόν πολιτικών αποφάσεων και ημερολογιακών συμβάσεων παρά μια «αιώνια» παράδοση. Για αιώνες, οι άνθρωποι σε διαφορετικά μέρη του κόσμου υποδέχονταν το νέο έτος σε τελείως διαφορετικές στιγμές.

Στην αρχαιότητα, η έναρξη του νέου χρόνου ήταν στενά δεμένη με τη φύση. Πολλοί λαοί ξεκινούσαν το έτος την άνοιξη, όταν ανανεωνόταν η ζωή και άρχιζαν οι καλλιέργειες. Άλλοι επέλεγαν το φθινόπωρο, μετά τη συγκομιδή, ή σημαντικές θρησκευτικές γιορτές. Η έννοια του «τέλους και της αρχής» δεν είχε ημερολογιακή αυστηρότητα, αλλά συμβολική και πρακτική σημασία.

Πότε μπήκε στο παιχνίδι η 1η Ιανουαρίου

Η 1η Ιανουαρίου καθιερώθηκε ως αρχή του έτους στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, όταν ο Ιούλιος Καίσαρας εισήγαγε το Ιουλιανό ημερολόγιο το 46 π.Χ. Η ημερομηνία συνδέθηκε με τον Ιανό, τον θεό των περασμάτων, των αρχών και των μεταβάσεων, ιδανικό σύμβολο για μια νέα χρονιά. Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και μετά τη Ρώμη, πολλές ευρωπαϊκές χώρες συνέχισαν για αιώνες να αλλάζουν χρόνο σε διαφορετικές ημερομηνίες.

Μέχρι και τον Μεσαίωνα, σε περιοχές της Ευρώπης το νέο έτος ξεκινούσε στις 25 Μαρτίου, τα Χριστούγεννα ή το Πάσχα. Μόνο με τη σταδιακή επικράτηση του Γρηγοριανού ημερολογίου, από τον 16ο αιώνα και μετά, η 1η Ιανουαρίου άρχισε να γίνεται διεθνής «κανόνας». Ακόμα κι έτσι, χρειάστηκαν δεκαετίες —και σε κάποιες χώρες αιώνε, για να εφαρμοστεί πλήρως.

Γιατί έχει σημασία σήμερα

Το γεγονός ότι η Πρωτοχρονιά δεν ήταν πάντα ίδια μας θυμίζει πως η ανάγκη για «νέα αρχή» είναι διαχρονική, αλλά οι τρόποι με τους οποίους τη συμβολίζουμε αλλάζουν. Η τελευταία μέρα του χρόνου δεν έχει κάτι μαγικό από μόνη της· τη δύναμή της την αποκτά επειδή εμείς της τη δίνουμε. Και ίσως αυτός είναι ο λόγος που, κάθε 31 Δεκεμβρίου, ο κόσμος νιώθει την ίδια ανάγκη: να κλείσει έναν κύκλο και να ανοίξει έναν νέο — όποια ημερομηνία κι αν γράφει το ημερολόγιο.