Η άγνωστη συνοικία των Αθηνών που ... εξαφανίστηκε
Η εξαφάνιση της συνοικίας Βρυσάκι και η ανακάλυψη της Αρχαίας Αγοράς
Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας, ένας από τους πιο γνωστούς και επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους της Αττικής, βρίσκεται σε κοντινές αποστάσεις από τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Ωστόσο, λίγοι γνωρίζουν την ιστορία της γειτονιάς Βρυσάκι, που υπήρχε κοντά στον αρχαιολογικό χώρο και "θυσιάστηκε" προκειμένου να αποκαλυφθούν τα σημαντικά μνημεία του αρχαίου κόσμου.
Το Βρυσάκι ήταν μια φτωχική συνοικία που εκτεινόταν από τον Ναό του Ηφαίστου στο Θησείο, μέχρι την Στοά του Αττάλου στο Μοναστηράκι. Η γειτονιά αυτή, που υπήρξε ζωντανό κέντρο για εργάτες και πρόσφυγες, είχε μια ιδιαίτερη κοινωνική και πολιτιστική ταυτότητα. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1930, το Βρυσάκι ήταν γεμάτο ζωή και κατοικίες, όμως με την απόφαση για την έναρξη των ανασκαφών στην Αρχαία Αγορά, τα κτίρια της γειτονιάς κατεδαφίστηκαν και οι κάτοικοί της εκτοπίστηκαν.
Ιστορία και oνομασία του Βρυσακίου
Η συνοικία του Βρυσακίου, όπως αποκαλύπτεται από τις ιστορικές πηγές, ήταν μια φτωχική γειτονιά όπου η ζωή ήταν γεμάτη από καθημερινές δραστηριότητες και μικρές επιχειρήσεις. Η ονομασία «Βρυσάκι» ενδέχεται να προέρχεται είτε από τον Ευρυσάκη, γιο του βασιλιά Αίαντα από τη Σαλαμίνα, ή από την ύπαρξη μιας βρύσης στο κέντρο της περιοχής, η οποία έδινε νερό στους κατοίκους της. Η βρύση αυτή πιθανώς ήταν το κέντρο της γειτονιάς και έδωσε το όνομα σε όλη την περιοχή.
Το Βρυσάκι ήταν γεμάτο από μεγάλες εκκλησίες, όπως του Αγίου Φιλίππου, των Αγίων Αποστόλων και την Παναγία Βλασσαρού. Η κεντρική πλατεία, γνωστή ως Πλατεία Γιγάντων, είχε τρία εντυπωσιακά αρχαία αγάλματα που ήταν ορατά από τα γύρω στενά. Οι κύριοι δρόμοι της περιοχής ήταν η οδός Επωνύμων, η οδός Πολυγνώτου και η οδός Ευρυσακείου.
Η καθημερινή ζωή στο Βρυσάκι
Η συνοικία ήταν γεμάτη κόσμο, με τις περισσότερες οικογένειες να ζουν σε μικρά σπίτια, πολλά από τα οποία μοιράζονταν διάφορες οικογένειες. Ο μέσος όρος ήταν μία ή δύο οικογένειες ανά δωμάτιο, ενώ υπήρχαν και περιπτώσεις όπου 15 οικογένειες ζούσαν σε έναν ενιαίο χώρο. Οι δρόμοι του Βρυσακίου ήταν γεμάτοι από ταβέρνες και καφενεία που συγκέντρωναν Αθηναίους από άλλες γειτονιές. Κάθε καφενείο είχε το δικό του κοινό: το Άνω Συντριβάνι για τους εργάτες, το Κάτω Συντριβάνι και το Αναβρυτήριο για τα μέλη των πολιτικών κομμάτων, ενώ το φαρμακείο Καβάκου προσελκύει τους διανοούμενους και η Ωραία Ελλάς ήταν το σημείο συνάντησης για τους πολιτικούς και τα ανώτερα στελέχη της δημόσιας διοίκησης.
Η κατεδάφιση και οι ανασκαφές
Η ανακάλυψη σημαντικών αρχαιολογικών ευρημάτων στην περιοχή, που ταυτίστηκαν με την Αρχαία Αγορά της Αθήνας, οδήγησε σε μια απόφαση που άλλαξε τον χαρακτήρα της περιοχής. Το αρχικό πολεοδομικό σχέδιο του 1833, το οποίο εκπόνησαν οι Κλεάνθης και Σάουμπερτ για την ανασυγκρότηση της Αθήνας, προέβλεπε την ανασκαφή ολόκληρης της περιοχής της αρχαίας πόλης. Έτσι, το Βρυσάκι «θυσιάστηκε» για να αναδειχθούν τα αρχαιολογικά ευρήματα, και η κατεδάφιση των κτιρίων άρχισε το 1931 και ολοκληρώθηκε το 1939.
Οι κάτοικοι της γειτονιάς, που αριθμούσαν πάνω από 8.000 άτομα και ζούσαν σε περίπου 600 σπίτια, αποζημιώθηκαν για τις κατασχέσεις των ακινήτων τους, και η περιοχή άρχισε να «ξεγυμνώνεται» από τα σπίτια της. Περισσότεροι από 5.000 άνθρωποι εκτοπίστηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφών, ενώ συνολικά κατεδαφίστηκαν 600 κτίρια σε 348 οικόπεδα. Οι ανασκαφές διακόπηκαν κατά τη διάρκεια της Ναζιστικής κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου, ολοκληρώθηκαν όμως το 1956, όταν και κατασκευάστηκε η Στοά του Αττάλου και το μουσείο της Αρχαίας Αγοράς εγκαταστάθηκε σε αυτήν.
Η σημερινή εικόνα του Βρυσακίου
Σήμερα, το μόνο που παραμένει από την παλιά συνοικία του Βρυσακίου είναι λίγα ίχνη στην περιοχή. Η εκκλησία των Αγίων Αποστόλων Σολάκη που υπήρξε αδιαφιλονίκητο αρχιτεκτονικό στολίδι της συνοικίας, έχει παραμείνει ανέπαφη από τις κατεδαφίσεις λόγω της αρχιτεκτονικής της αξίας. Επίσης, η οδός Ευρυσακείου, η οποία μετονομάστηκε σε οδός Βρυσακίου, θυμίζει τη γειτονιά του παρελθόντος. Το νεοκλασικό κτίριο στην γωνία των οδών Βρυσακίου και Πικίλης, που σήμερα φιλοξενεί ένα πολυχώρο τέχνης και καφέ, είναι επίσης μια από τις τελευταίες αποδείξεις της παρουσίας της συνοικίας.