Είχαν οι αρχαίοι Έλληνες Thanksgiving;

Πολύ πριν οι Αμερικανοί στήσουν το καθιερωμένο τραπέζι της Ημέρας των Ευχαριστιών, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν τη δική τους γιορτή αφιερωμένη στην ευγνωμοσύνη για τα αγαθά της γης.

Αυτή η γιορτή λεγόταν Θεσμοφόρια, και παρότι δεν είχε γαλοπούλες και οικογενειακά δείπνα, αποτελούσε μια από τις πιο χαρακτηριστικές τελετουργίες γύρω από τη γονιμότητα, τη σοδειά και τις θεϊκές ευλογίες.

Η αμερικανική Ημέρα των Ευχαριστιών, που οι ρίζες της εντοπίζονται στον 16ο αιώνα με την αποστολή του εξερευνητή Martin Frobisher, αλλά και σε παλαιότερες ιθαγενικές τελετές ευχαριστίας, βασίζεται στην ίδια κεντρική ιδέα: την απόδοση τιμής για την αφθονία μετά τη συγκομιδή. Παρά το γεγονός ότι τέτοια έθιμα δεν πέρασαν αυτούσια στη σύγχρονη ελληνική παράδοση, η αρχαία Ελλάδα είχε ήδη προλάβει να αναπτύξει το δικό της «πρωτότυπο» Thanksgiving – απλώς με πολύ πιο μυστηριακό χαρακτήρα.

Τα Θεσμοφόρια ήταν γιορτή αφιερωμένη στη Δήμητρα, θεά της γης, της γεωργίας και της βλάστησης. Το όνομά τους σχετίζεται με τους «θεσμούς», δηλαδή τους ιερούς νόμους που καθιστούν τη γη γόνιμη. Η μυθολογική τους βάση βρίσκεται στην ιστορία της Περσεφόνης: την αρπαγή της από τον Πλούτωνα, την απόγνωση της Δήμητρας και την προσωρινή παύση της γονιμότητας της γης. Όταν επιτεύχθηκε ο συμβιβασμός ώστε η Περσεφόνη να περνά μισό χρόνο στον επάνω κόσμο και μισό στον Άδη, ο κύκλος των εποχών σταθεροποιήθηκε — και αυτή η αλληγορία αποτελεί το υπόβαθρο της γιορτής.

Η τελετή ήταν αμιγώς γυναικεία υπόθεση και τελούνταν σε πολλούς τόπους του ελληνικού κόσμου, από την Αθήνα μέχρι τη Σικελία, περίπου τον Σεπτέμβριο – Οκτώβριο. Στην Αθήνα, τα Θεσμοφόρια διαρκούσαν τρεις ημέρες με τρεις εντελώς διαφορετικές όψεις. Στην πρώτη φάση, οι γυναίκες ανέβαιναν στο ιερό της Δήμητρας, όπου έμεναν οργανωμένα σε αυτοσχέδιο καταυλισμό. Τη δεύτερη ημέρα ακολουθούσε αυστηρή νηστεία, όπου, απελευθερωμένες από κοινωνικούς κανόνες και ανδρική επίβλεψη, επέτρεπαν στον εαυτό τους πιο ωμές και απενοχοποιημένες συμπεριφορές, κάτι που θύμιζε περισσότερο ανεξέλεγκτη γιορτή παρά θρησκευτική τελετή. Η τρίτη ημέρα, η Καλλιγένεια, ήταν η επιστροφή στην τάξη: ευχές για γονιμότητα, καλή τύχη στις οικογένειες και επίκληση της θεάς για ευημερία.

Σε ορισμένα μέρη, τα Θεσμοφόρια συνδέονταν και με τολμηρά έθιμα από άλλες γιορτές, όπως τα Σκιροφόρια, όπου οι γυναίκες έριχναν στο έδαφος αντικείμενα με έντονο συμβολισμό — από ομοιώματα φιδιών μέχρι φαλλικά σύμβολα. Αυτά τα «ιερά κειμήλια» θεωρούνταν ότι βοηθούσαν τη γη να παραμείνει παραγωγική και συχνά αξιοποιούνταν και στα Θεσμοφόρια ως προσφορές στη Δήμητρα.

Αν λοιπόν νομίζουμε ότι το Thanksgiving είναι αποκλειστικότητα της Δύσης, αρκεί μια ματιά στο αρχαιοελληνικό εορτολόγιο για να δούμε πως οι δικές μας «ημέρες ευχαριστιών» ήταν όχι μόνο προγενέστερες, αλλά και σαφώς πιο έντονες, συμβολικές — και σίγουρα λιγότερο προσανατολισμένες στο φαγητό.