Ποιους φόβους κουβαλάμε από τη γέννησή μας και ποιους μας τους έμαθαν

Από τη στιγμή που ερχόμαστε στον κόσμο, ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι ήδη προγραμματισμένος με κάποιους μηχανισμούς επιβίωσης. Ένας από αυτούς είναι ο φόβος – ένα αρχέγονο συναίσθημα που έχει βοηθήσει το είδος μας να επιβιώσει για χιλιάδες χρόνια.

Όμως, όσο κι αν νομίζουμε ότι «γεννιόμαστε φοβισμένοι», η επιστήμη έχει ξεκαθαρίσει κάτι πολύ συγκεκριμένο: οι άνθρωποι γεννιούνται μόνο με δύο εγγενείς φόβους.

Ο πρώτος είναι ο φόβος για τα δυνατά, ξαφνικά ηχητικά ερεθίσματα. Από τη βρεφική ηλικία κιόλας, τα μωρά αντιδρούν με τρόμο σε ένα απρόσμενο, δυνατό θόρυβο – π.χ. ένα χτύπημα πόρτας ή ένα δυνατό κλάμα. Αυτή η αντίδραση δεν είναι κάτι που τους το μαθαίνει κάποιος. Είναι έμφυτη, αποτυπωμένη στον εγκέφαλό τους, και αποτελεί μέρος της εξελικτικής τους προστασίας από πιθανούς κινδύνους.

Ο δεύτερος φόβος είναι ο φόβος του κενού ή του ύψους. Αν παρατηρήσει κανείς ένα βρέφος όταν το πλησιάσουν προς την άκρη ενός κρεβατιού ή αν του αλλάξουν την αίσθηση της επιφάνειας που βρίσκεται, θα δει ότι αντιδρά με έντονη ανησυχία. Αυτό δεν σημαίνει ότι το μωρό «ξέρει» τι είναι το ύψος – σημαίνει ότι το σώμα του ενστικτωδώς φοβάται την πτώση. Και πάλι, πρόκειται για μηχανισμό προστασίας, που εξελίχθηκε για να προφυλάσσει τον οργανισμό από τραυματισμούς.

Όλοι οι άλλοι φόβοι που έχουμε ως ενήλικες – από τις αράχνες μέχρι τη σκηνική παρουσία – είναι μαθημένοι. Έχουν τις ρίζες τους στο περιβάλλον μας, στον τρόπο που μεγαλώσαμε, στις εμπειρίες που ζήσαμε και στην κουλτούρα μας. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να φοβάται τα σκυλιά γιατί δέχτηκε επίθεση σε μικρή ηλικία ή γιατί οι γονείς του του μετέδωσαν αυτόν τον φόβο. Αντίστοιχα, η φοβία της δημόσιας ομιλίας μπορεί να οφείλεται σε ένα περιστατικό που άφησε αρνητικό αποτύπωμα ή στην κοινωνική πίεση για το «τι θα πει ο κόσμος».

Το γεγονός ότι οι περισσότεροι φόβοι είναι επίκτητοι μάς δίνει και ένα σημαντικό όπλο: την ελπίδα ότι μπορούν να ξεπεραστούν. Μέσα από την ψυχοθεραπεία, την έκθεση σε ελεγχόμενες συνθήκες ή την αλλαγή νοοτροπίας, πολλοί άνθρωποι καταφέρνουν να ξεφύγουν από τις φοβίες που τους περιορίζουν.