Φρίντριχ Ένγκελς: Ο άνθρωπος που έμεινε στην σκιά του Κάρλ Μαρξ

Ο Φρίντριχ Ένγκελς έχει μείνει στην ιστορία ως ένα όνομα που έρχεται ως συνέχεια μετά από εκείνο του Κάρλ Μαρξ. Ο Μαρξ έδωσε το όνομά του στην θεωρία του Μαρξισμού και ήταν αυτός που έμεινε στην ιστορία ως ο κύριος θεμελιωτής του κομμουνισμού. Παρολ’ αυτά, ο Ένγκελς έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην θεωρητική, και όχι μόνο, σκέψη του κομμουνισμού αλλά και στην αθανασία του Καρλ Μαρξ. Και δεν είναι υπερβολή να πούμε πως αν δεν ήταν αυτός, τότε ο Μαρξ δεν θα ήταν αυτό που είναι σήμερα.

Ο Ένγκελς γεννήθηκε στο Μπάρμεν της Ρηνανίας το 1820, στο σημερινό Βούπερταλ. Ήταν γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας, αφού ο πατέρας του είχε, μαζί με έναν συνέταιρο, ένα εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας στο Μάντσεστερ της Αγγλίας. Οι γονείς του θεωρούσαν πως ο Ένγκελς θα γίνει ένας μεγαλοαστός που θα αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση και θα αυγατίσει την περιουσία της οικογένειας. Όμως ο νεαρός Φρίντριχ μεγάλωσε αρνούμενος την τάξη στην οποία γεννήθηκε, τασσόμενος στην θεωρία, στην ιδεολογία, στο πλευρό του εργατικού κινήματος και στο θεωρητικό έργο του Μαρξ.

Μιλούσε δέκα γλώσσες. Η μόρφωσή του ήταν τέτοια, που μπορούσε να του εξασφαλίσει τα κατάλληλα μέσα για την μετέπειτα συγγραφική του σταδιοδρομία. Όταν έφτασε στα 20 περίπου, διάβαζε πολιτικές επιστήμες και επηρεάστηκε, όπως και ο Μαρξ και όλοι οι θεωρητικοί της εποχής, από την διδασκαλία του Χέγκελ. Και οι δυο τους απέρριψαν τον ιδεαλισμό του μεγάλου φιλόσοφου και στράφηκαν στον υλισμό. Ο διαλεκτικός υλισμός, δημιουργήθηκε με την πεποίθηση πως όλες οι ιδέες και οι σκέψεις είναι αντανάκλαση του πραγματικού υλικού κόσμου. Ο Ένγκελς ήθελε να δει την αλλαγή στην πράξη και όχι στην θεωρία.

Στα 22 του χρόνια θα γνωρίσει τον Μαρξ στην Κολωνία, χτίζοντας μαζί του μια σχέση που κράτησε μέχρι τον θάνατο του δεύτερου. Το πρώτο τους κοινό έργο, ήταν το βιβλίο «Αγία Οικογένεια». Βρέθηκαν για κάποιο διάστημα στην Γαλλία αλλά ύστερα από την απέλαση του Μαρξ στο Βέλγιο, ο Ένγκελς θα τον ακολουθήσει. Τότε θα γράψει ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία του, με τίτλο «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία», το οποίο ανέλυε τις άθλιες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης της εργατικής τάξης στην «γηραιά Αλβιώνα». Η ανάγκη για την δημιουργία κινήματος στην Αγγλία ήταν επιτακτική, αφού εκεί υπήρχε ο μεγαλύτερος πληθυσμός του προλεταριάτου, με την Αγγλία να είναι η βιομηχανική δύναμη της εποχής.

Οι δυο αχώριστοι θεωρητικοί και φίλοι προσχώρησαν σε μια οργάνωση στο Λονδίνο, την οποία μετέτρεψαν από ασήμαντη σε ηγετική. Την μετονόμασαν σε «Ένωση Κομμουνιστών» και εκεί ακούστηκε για πρώτη φορά το σύνθημα «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε». Ο Ένγκελς είχε ήδη γράψει τις «Αρχές του Κομμουνισμού», πάνω στο οποίο στηρίχθηκαν οι δυο άντρες για να γράψουν ένα από τα σημαντικότερα βιβλία για την μετέπειτα ιστορία, όπως αποδείχθηκε, το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος», ένα κείμενο – οδηγό για την προλεταριακή επανάσταση, την ανατροπή της Αστικής τάξης και την εγκαθίδρυση μιας αταξικής κοινωνίας.

Οι δυο τους θα παραμείνουν στον Λονδίνο μέχρι και τον θάνατό τους. Ο Μαρξ όλα αυτά τα χρόνια αντιμετώπιζε μεγάλες οικονομικές δυσκολίες, με την οικογένειά του να βρίσκεται στα όρια της φτώχειας. Αν δεν υπήρχε η οικονομική ενίσχυση του Ένγκελς, ο Μαρξ δεν θα μπορούσε να συνεχίσει το συγγραφικό του έργο. Όπως μάλιστα αναφέρει αργότερα ο Λένιν, αν ο Ένγκελς δεν ήταν δίπλα του για να τον ενισχύει οικονομικά, δεν θα είχε τελειώσει ποτέ το μεγαλύτερο έργο του, «Το Κεφάλαιο».

Έγραψαν κι άλλα βιβλία μαζί. «Το Κεφάλαιο» τελικά κυκλοφόρησε σε 1.000 αντίτυπα το 1867. Τότε ο Μαρξ βρισκόταν σε άθλια οικονομική κατάσταση, με χρέη και χωρίς δουλειά και εισόδημα. Ο Ένγκελς ανέλαβε να πληρώσει τα χρέη του και αποφάσισε να του χορηγεί ένα ετήσιο εισόδημα, ώστε να συνεχίσει απερίσπαστος την συγγραφή των υπόλοιπων τόμων του «Κεφαλαίου», αλλά και γενικότερα του συνολικού συγγραφικού του έργου. Με λίγα λόγια, αν δεν υπήρχε ο Φρίντριχ Ένγκελς, τότε ο Μαρξ θα είχε αναγκαστεί να τα παρατήσει.

Ο Μαρξ πέθανε το 1883 σε ηλικία 64 ετών. Στην κηδεία του ο Ένγκελς έδωσε μια προφητική ομιλία. Η ομιλία ξεκινούσε με τα εξής λόγια: «Στις 14 του Μάρτη στις 3 παρά τέταρτο το απόγευμα, ο μεγαλύτερος εν ζωή στοχαστής έπαψε να σκέφτεται». Και τελείωνε με την άκρως προφητική φράση, «Το όνομα του, όπως επίσης και το έργο του, θα ζήσουν δια μέσου των αιώνων».

Ο Φρίντριχ Ένγκελς, ήταν ένας άνθρωπος ανοιχτός σε όλο τον κόσμο, που όμως δεν συμβιβάστηκε σχεδόν ποτέ. Ούτε με την αστική καταγωγή του, ούτε με τις διαφορετικές απόψεις μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα. Έλεγε πάντα αυτό που σκεφτόταν και δεν κρύφτηκε ποτέ από κανέναν. Μετά τον θάνατο του Μαρξ ανέλαβε την καθοδήγηση του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ήταν ο εμπνευστής της νέας Σοσιαλιστικής Διεθνούς, που έκανε το πρώτο της συνέδριο στο Παρίσι το 1889, με συμμετοχή από 22 χώρες.

Η ζωή του, γεμάτη από πάλη και αγώνες για τα πιστεύω του, έληξε στις 5 Αυγούστου του 1895, στα 75 του χρόνια. Όπως τόνισε και ο Βίλχελμ Λίμπκνεχτ, στον επικήδειο του, ο Ένγκελς «έδειξε σε όλους μας το δρόμο και ήταν οδηγός σε όλο αυτό το δρόμο, ήταν ηγέτης, αγωνιστής, σε αυτόν ενώθηκαν η θεωρία με την πράξη». Αυτό ίσχυε ακόμα και για τον Καρλ Μαρξ, παρόλο που από τότε έμεινε στην σκιά του. Βέβαια, ο ένας βοήθησε τον άλλο με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Η υστεροφημία τους θα ήταν πολύ διαφορετική αν δεν είχαν συναντηθεί στην Κολωνία το 1842.