Η Ελληνίδα βασίλισσα που εξολόθρευσε όλους τους άντρες του νησιού της

Στον μύθο της Λήμνου, το αίμα και η θεϊκή τιμωρία μπλέκονται με την ανθρώπινη απόγνωση. Οι γυναίκες του νησιού, εγκαταλελειμμένες από τους άντρες τους που προτίμησαν τις παλλακίδες από ξένες χώρες, καταδικάστηκαν — λένε — από την Αφροδίτη σε μια φριχτή μοίρα: να βρωμάνε τόσο, ώστε κανένας άντρας να μην τις πλησιάζει. Τα χρόνια περνούσαν και η οργή φούσκωνε, ώσπου μια νύχτα, οι γυναίκες της Λήμνου αποφάσισαν να πάρουν την εκδίκησή τους.

Έσφαξαν όλους τους άντρες του νησιού — συζύγους, γιους, αδερφούς. Ήταν ένα ολοκαύτωμα εκδίκησης, που πέρασε στην ελληνική μυθολογία ως το “Λήμνιον Άγος”, το αμάρτημα που σημάδεψε για πάντα το νησί.

Μέσα σε αυτή τη νύχτα του αίματος, ξεχωρίζει μια γυναίκα: η Υψιπύλη, κόρη του βασιλιά Θόα και βασίλισσα της Λήμνου.

Η Βασίλισσα που είπε «όχι» στη σφαγή

Όταν οι γυναίκες σήκωσαν τα μαχαίρια ενάντια στους άντρες τους, η Υψιπύλη έκανε το αδιανόητο: προσπάθησε να σώσει έναν άντρα — τον ίδιο της τον πατέρα.

Τον έκρυψε σε ένα κιβώτιο, τον φυγάδευσε νύχτα στη θάλασσα και τον έστειλε μακριά από τη μανία του πλήθους. Κανείς δεν το έμαθε — μέχρι που το μυστικό της αποκαλύφθηκε.

Όταν οι γυναίκες της Λήμνου ανακάλυψαν την πράξη της, την καθαιρέσαν από βασίλισσα και την καταδίκασαν σε θάνατο. Η Υψιπύλη πρόλαβε να δραπετεύσει με πλοίο, μόνο για να πέσει στα χέρια πειρατών που την πούλησαν ως σκλάβα στον βασιλιά της Νεμέας.

Μια γυναίκα που γεννήθηκε για να κυβερνά, κατέληξε να υπηρετεί — και όμως, ακόμα κι εκεί, δεν έχασε το θάρρος και την ευφυΐα της.

Από βασίλισσα, σκλάβα. Από θύμα, μητέρα ηρώων.

Η μοίρα δεν τελείωσε εκεί. Οι Αργοναύτες — με επικεφαλής τον Ιάσονα — φτάνουν κάποτε στη Λήμνο. Οι άντρες του Ιάσονα, βλέποντας το νησί κατοικημένο μόνο από γυναίκες, εγκαθίστανται εκεί για λίγο. Από τη σύντομη ένωση του Ιάσονα και της Υψιπύλης γεννιούνται δύο γιοι.

Ο Ευριπίδης, αιώνες αργότερα, θα γράψει μια τραγωδία για εκείνη. Στο έργο του, η Υψιπύλη δεν είναι πια η αιματοβαμμένη βασίλισσα των Λημνίων, αλλά μια γυναίκα παγιδευμένη ανάμεσα στο καθήκον, τη συμπόνια και την τιμωρία των θεών.

Η τραγωδία της βρέθηκε αποσπασματικά το 1905, στους παπύρους της Οξυρρύγχου, και θεωρείται το πιο εκτεταμένο από τα “χαμένα” έργα του Ευριπίδη. Εκεί, η Υψιπύλη σώζει όχι μόνο τον πατέρα της, αλλά και την ψυχή της.

Η γυναίκα που αψήφησε τον μύθο της

Σε μια εποχή που οι γυναίκες των μύθων συχνά τιμωρούνταν για τη φιλοδοξία ή την ανυπακοή τους, η Υψιπύλη παρουσιάζεται αλλιώς: ανθρώπινη. Δεν σκοτώνει, αλλά ελεεί· δεν κυβερνά με φόβο, αλλά με κρίση.

Η ιστορία της όμως γράφεται από τις πράξεις των άλλων. Οι γυναίκες τη μισούν, οι θεοί τη δοκιμάζουν, οι άντρες την ξεχνούν. Μόνο οι ποιητές την ξαναθυμούνται — στον Όμηρο, στον Απολλώνιο Ρόδιο, στον Ευριπίδη. Εκείνη μένει πάντα ανάμεσα σε δύο κόσμους: της σφαγής και της σωτηρίας.

Από τον μύθο στην ψυχολογία της νύχτας

Σήμερα, η ιστορία της Υψιπύλης μοιάζει με αρχαίο ψυχολογικό δράμα: πώς είναι να είσαι γυναίκα ανάμεσα στη βία και την καλοσύνη; Πώς είναι να ζεις με την ενοχή της επιλογής;

Ο μύθος της Λήμνου θυμίζει πως οι κοινωνίες — ακόμη και μυθολογικά — γεννούν τα τέρατά τους όταν ο πόνος και η παραμέληση πνίγουν τη λογική. Οι γυναίκες του νησιού δεν γεννήθηκαν φόνισσες, έγιναν έτσι όταν η αγάπη τους προδόθηκε.

Η Υψιπύλη, μέσα σε αυτό το σκοτάδι, είναι η μόνη που κράτησε λίγη ανθρωπιά. Κι ίσως γι’ αυτό, μέσα σε μια ιστορία που ξεκινά με αίμα, εκείνη μένει σύμβολο συμπόνιας, θάρρους και τραγικής αξιοπρέπειας.

Η Υψιπύλη δεν είναι μόνο η “γυναίκα που έσωσε τον πατέρα της”. Είναι και ο καθρέφτης μιας εποχής που όριζε τη γυναίκα ανάμεσα στο καθήκον και την καταδίκη. Έγινε σύμβολο της εσωτερικής επανάστασης απέναντι στην ομαδική τρέλα — η φωνή που είπε “όχι” όταν όλες οι άλλες έλεγαν “εκδίκηση”.